Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
1.4.1.3 Verzwakking van d
In een aantal verbogen bijvoeglijke naamwoorden en andere woorden kan de /d/ voor een lettergreep met een sjwa na een klinker verzwakt worden tot een glijklank /j/ of /w/. We noemen dit D-verzwakking.
Zie Zonneveld (1978), Booij (2012).
Tabel 1. D-verzwakking
vorm met d zwakke vorm fonetische vorm
brede breeie brejə
dode dooie dojə
goede goeie ɣujə
kwade kwaaie kwajə
rode rooie rojə
wijde wije wɛijə
breder breeër brejər
beneden beneeën bənejən
gouden gouwen ɣɔuwən
koude kouwe kɔuwə
oude ouwe ɔuwə
De w treedt alleen op na de tweeklank ɔu; in alle andere gevallen treedt de j op.
De wisseling tussen d en j in verwante woord(vorm)en kan dus twee oorzaken hebben. In een woord als dooie is er sprake van verzwakking van de d tot een j. Maar in een woord als rijen als zwakke vorm van rijden, kan de j worden opgevat als een ingevoegde glijklank, op basis van de onderliggende vorm rɛi-ən, met de verkorte vorm rij als stam. Deze analyse is niet mogelijk voor dooie, omdat er geen korte versie doo is. Bovendien zou een ingevoegde glijklank na een o niet j zijn, maar w. We zien die laatste glijklank wel ingevoegd in houwen, op basis van de korte werkwoordstam hou.
Opnieuw geldt dat deze alternanties lexicaal bepaald zijn: je moet onthouden voor welke woorden dit mogelijk is. Dat zien we in woordgroepen en woorden als goeie genade, ouwehoeren, en kouwe kak, waar de variant met d niet kan (*oudehoeren) of op zijn minst opmerkelijk is: ?goede genade, ?koude kak. Omdat verzwakking lexicaal bepaald is, wordt die ook vaak in de spelling weergegeven, vandaar spelvormen als goeie en kouwe.
De vormen met een verzwakte d hebben een informeler karakter. Daarnaast kunnen ze ook fungeren als markeerder van een sociale groep. Wie bijvoorbeeld Leie lɛijə zegt in plaats van Leiden lɛidən, laat hierdoor merken dat hij/zij behoort tot de mensen die Leiden goed kennen, bijvoorbeeld doordat ze er gestudeerd hebben. Sommige verzwakte vormen komen niet voor in het Standaardnederlands, maar wel in dialectvarianten, waar bijvoorbeeld in plaats van ouders ook ouwers gezegd kan worden.
Verder lezen
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 Geert Booij juli 2020
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997 hoofdstuk 1,../../data/archief/ans2/e-ans/01/body.html;
    Interessante links