1.5.2.2 Assimilatie van articulatieplaats
Nasale medeklinkers hebben meestal dezelfde articulatieplaats als een erop
volgende medeklinker. Dat zien we allereerst in ongelede woorden waar een nasaal
wordt gevolgd door een plofklank met dezelfde articulatieplaats in dezelfde
coda:
1ramp /rɑmp/, kant /kɑnt/, hand
/hɑnd/, dank /dɑŋk/
De uitzondering op dit patroon is dat de coronale obstruenten t en s kunnen
volgen op een m of een ŋ, vooral in gelede woorden:
2hemd /hɛmt/, kam-t /kɑmt/,
zing-t /zIŋt/, langs /lɑŋs/
Dit kan worden verklaard door
t en
s te
beschouwen als een appendix, die geen deel uitmaakt van de
coda ( zie
paragraaf 1.2.1.4).
In meerlettergrepige ongelede woorden is er doorgaans ook sprake van overeenkomst
in articulatieplaats tussen een nasaal en een volgende obstruent:
Tabel 1.
ɱ | kamfer, amfoor |
n | ander, monter |
ɲ | oranje, Spanje |
ŋ | donker tango |
Uitzonderingen zijn woorden als imker en hamster.
Nasaalassimilatie is dus een fonologische beperking op consonantclusters die met
een nasaal beginnen. Daarnaast is er ook sprake van actieve aanpassing van de
articulatieplaats van nasale medeklinkers, de fonologische regel van
Nasaalassimilatie. Deze regel geldt echter alleen voor de n: in gelede
woorden past de n zich qua articulatieplaats aan de volgende medeklinker aan,
maar de m en de ŋ doen dat niet:
Tabel 2. Assimilatie van articulatieplaats van de n
woord | onderliggende vorm | fonetische vorm |
baanbrekend | banbrekənd | bambrekənt |
bruinkool | brœynkol | brœyŋkol |
bronwater | brɔnwatər | brɔɱwatər |
Ook voor woordgroepen geldt dat alleen de n qua articulatieplaats kan
assimileren aan een volgende obstruent. Ook voorzetsels die eindigen in een n
ondergaan dit type assimilatie, evenals het prefix on- en de partikels
aan en in:
Tabel 3. Assimilatie van articulatieplaats van de n
woord(groep) | onderliggende vorm | fonetische vorm |
de man praat | də mɑn prat | də.mɑm.prat |
de haan kraait | də han krajt | də.haŋ.krajt |
in Parijs | ɪn parɛis | ɪmparɛis |
in Kameroen | ɪn kamərun | ɪŋkamərun |
van Wales | vɑn wels | vɑɱwels |
aan Madrid | an madrɪd | amadrɪt |
onklaar | ɔn-klar | ɔŋklar |
aanpak | an-pɑk | ampɑk |
inpakker | ɪn-pɑkər | ɪmpɑkər |
De assimilatie van de n in gelede woorden en woordgroepen is een variabel
proces. Dat wil zeggen dat het mogelijk is om bij nadrukkelijk spreken deze vorm
van assimilatie te onderdrukken.
Daarnaast zijn er ook morfeemspecifieke vormen van nasaalassimilatie, die anders
dan de gewone, algemene assimilatie van
n,
verplicht zijn. Dit geldt voor de prefixen:
in- en
con- die morfo-lexicale
allomorfie (paragraaf 1.4) vertonen. Deze aan het Latijn ontleende prefixen
ondergaan bovendien niet alleen assimilatie van articulatieplaats, maar ook
totale assimilatie voor een
l or
r,
waarbij er slechts één
l of
r
wordt uitgesproken vanwege Degeminatie. Deze assimilatie
wordt direct weergegeven in de spelling (behalve vóór een velaire klank, omdat
er geen aparte letter is voor de
ŋ):
3in-adequaat, im-populair, in-teger, in-competent, il-legaal, ir-rationeel
con-junctuur, com-petent, con-tact, con-clusie, col-lega, cor-relatie
De morfo-lexicale status van dit type nasaalassimilatie zie je ook aan
een woordgroep als im- en
export. Als het prefix van
import onderliggend
In
was geweest, dan zou je in- en
export verwachten, omdat in- niet voor een
p
staat, en dus niet tot een
m
zou
assimileren. Zie Taaladvies.net .
Een tweede morfeem-specifieke vorm van assimilatie van articulatieplaats waarbij
nasale consonanten betrokken zijn is te vinden in verkleinwoorden. Maar hier is
de richting van assimilatie omgekeerd vergeleken met gewone nasaalassimilatie:
het eerste segment van het verkleinwoordsuffix past zich onder bepaalde
voorwaarden aan de articulatieplaats van de voorafgaande nasaal aan:
4riem-pje, traan-tje,
konin-kje
Ook hier is het effect dat een nasaal dezelfde articulatieplaats heeft als de
erop volgende consonant, maar hier is het de beginmedeklinker van het suffix die
zich aanpast aan de articulatieplaats van de voorafgaande nasaal (zie paragraaf
1.4.5.2).
Verder lezen
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
3.0 | Geert Booij | oktober 2020 | |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 1,../../data/archief/ans2/e-ans/01/body.html; |