Het tegenwoordig deelwoord kan worden gebruikt als deel van het gezegde, bijv.:

Het tegenwoordig deelwoord kan ook als bepaling bij een werkwoordelijk gezegde gebruikt worden, bijv.:

Voorts kan het tegenwoordig deelwoord als bepaling van gesteldheid gebruikt worden, bijv.:

In deze functie kunnen tegenwoordige deelwoorden soms door al voorafgegaan worden (zie hiervoor (19.3.1, sectie 1[3])), bijv.:

Als (kern van een) beknopte bijzin is het tegenwoordig deelwoord vaak vergezeld van een of meer geïncorporeerde zinsdelen, bijv. een lijdend voorwerp bij een overgankelijk werkwoord. Voorbeelden zijn (vergelijk met 6):

Voor gevallen met de tegenwoordige deelwoorden hebbend(e) en zijnde zie men [17.5.2].

Het tegenwoordig deelwoord komt voor in enkele vaste verbindingen (zogenaamde absolute constructies), bijv.:

In zin 14 kan hangende ook als voorzetsel opgevat worden. Dat is ook het geval bij gedurende het gesprek , aangaande uw brief , betreffende deze zaak . Zie daarvoor Deelwoorden als voorzetsels (onderaan 9.1.4)..

Het tegenwoordig deelwoord kan (deel van een) onvolledige zin zijn. Het kan op deze manier alleen gebruikt worden als het werkwoord in een volledig gemaakte zin ook in de vorm van een tegenwoordig deelwoord kan voorkomen (vergelijk (zie 2.4.2, sectie 5) en (zie 2.4.6, sectie 6)), bijv.:

Maar niet:

Veel tegenwoordige deelwoorden hebben een overgang doorgemaakt naar de klasse van de adjectieven (zie (6.2.3, sectie 3)), bijv. in zogenaamd indirect gebruik (zie (6.2.4, sectie 1)), zoals in de vallende ziekte , een zittend leven , hangend confectievervoer . Als het tegenwoordig deelwoord als adjectief gebruikt wordt, is het al dan niet voorkomen van een -e afhankelijk van de regels die ook voor het adjectief gelden (zie [6.4.1]).

Vanuit de functie van adjectief is ook de overgang naar het bijwoord begrijpelijk in gevallen als laaiend enthousiast , afnemend buiig (vergelijk [15.3.1.1]) en de overgang naar de substantieven in gevallen als belangstellenden of wachtenden in er zijn nog drie wachtenden voor u (zie 12.4.2.2.1).