12.4.3.6 Werkwoord + substantief
Van het type werkwoord + substantief kunnen productief samenstellingen gevormd worden, zoals
bromfiets en
waakhond. De hoofdklemtoon van het woord
ligt op het eerste deel. Het substantief is naar vorm en betekenis de kern van de
samenstelling en duidt iets aan dat een rol heeft in het gebeuren dat door het werkwoord
wordt uitgedrukt.
Verder lezen
Semantische kenmerken
Naar de aard van de betekenisverhouding kunnen een aantal subcategorieën onderscheiden
worden.
Zie De Caluwe 1991: 137-140.
We vinden een subjectrelatie ('het substantief doet wat het werkwoord uitdrukt'),
in bijv.:
1antwoordapparaat, dekhengst,
druppelkraan, gloeilamp, kleefkruid, koopman, sleepboot, snuffelpaal, waakhond,
wasmachine
Een type met een passieve betekenis, waarin het substantief het object aanduidt van een
werking uitgedrukt door het werkwoord, zien we in:
2breiwerk, droogbloemen, hakhout,
rookworst, scheerwol, stamppot, strijkgoed
De uitdrukking van een locatie of instrument ('het substantief is bestemd om gebruikt te
worden om te ...’) vinden we in:
3locatie:
leeszaal, ligweide, parkeerterrein, slaapkamer
instrument:
plamuurmes, schepnet, schrijftafel, snoeischaar,
zoeklicht
Andere voorbeelden van semantische relaties in dit type samenstellingen zijn de
volgende:
4oorzaak:
kooklucht, speelschuld
tijd:
visseizoen, kooktijd, groeiperiode
Vormkenmerken
In samenstellingen van dit type kan een enkele keer een tussenklank -s- tussen de twee leden komen, bijv.
5scheid-s-muur, scheid-s-rechter,
voorbehoed-s-middel, zeg-s-man
We vinden de verbindingsklank -s- ook in samenstellingen
als
6eten-s-tijd, lijden-s-weg,
uitgaan-s-verbod, zien-s-wijze.
Hier heeft het eerste deel de vorm van een infinitief, en het is dus ook een substantief,
de woordsoort waarna verbindingsklanken gewoon zijn.
De verbindingsklank -e- komt voor in enkele samenstellingen
met een werkwoord als linkerdeel:
7brek-e-been, drink-e-broer,
hebb-e-dingetje, huil-e-balk, schijt-e-broek
Bij de werkwoorden glijden,
rijden,
snijden en samenstellingen daarmee,
evenals bij wijden, valt de
slot-d van de stam weg in substantivische
samenstellingen, bijv.
8glijbaan, rijbewijs, doorrijhoogte,
voorrijtarief; voorsnijmes; wijbisschop, wijwater
Van het werkwoord staan doet de infinitief
dienst als eerste deel van een samenstelling, bijv.
staanplaatsen (in een bus of tram), maar
soms komt de stam van het werkwoord als eerste deel voor, bijv. in
stahoogte ('hoogte waarbij men nog kan
staan').
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
| versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
| 3.0 | Geert Booij | juni 2022 | |
| 2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
| 2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 12,../../data/archief/ans2/e-ans/12/body.html; |