De e is een ongeronde, half gesloten, gespannen voorklinker. Bij de productie van e verplaatst het hele tonglichaam zich naar voren en naar boven in de mondholte, terwijl de tongpunt laag blijft. De tong wordt wel minder hoog geheven dan bij de productie van i. De voorholte is relatief groot, terwijl de achterholte klein is doordat het strottenhoofd (de larynx) geheven is. Figuur 2 is een MRI-afbeelding van de e in beet, gerealiseerd door een mannelijke spreker uit de Randstad.

De klinker e is fonetisch gezien lang, vooral in beklemtoonde positie. Voor r wordt e nog langer gerealiseerd. De absolute duur hangt onder andere af van factoren als spreekstijl en spreeksnelheid. Volgens Van der Harst (2011: 323-324) is de gemiddelde duur van de e voorafgaand aan respectievelijk een s en een t 203 ms en 188 ms in het Nederlands-Nederlands, en 199 ms en 177 ms in het Belgisch Nederlands.

In het Nederlands-Nederlands wordt e als een stijgende diftong gerealiseerd, namelijk als ei of nog opener, als ɛi,

De open realisatie is vooral kenmerkend voor het taalgebruik van de jongere generatie, zie Jacobi (2009); zie ook 1.1.2.1.2 De uitspraak van de gespannen middenklinkers.

terwijl deze klank in het Belgisch-Nederlands altijd als monoftong wordt gerealiseerd.

Zie Verhoeven (2005).

De noordelijke realisatie van e als tweeklank treedt echter niet op voor r en voor l. In het Nederlands-Nederlands is er namelijk vaak centralisatie van alle gespannen klinkers, dus ook van e, voor een r: er is verglijding in de richting van ə (bijv. keer klinkt als ke:əɻ).

Er is met name centralisatie voorafgaand aan een approximante realisatie van r (Botma & Van Oostendorp (2012: 149). Dit soort realisaties, en dan vooral de Gooise r, zijn erg in opkomst in het Nederlands-Nederlands (zie Van Bezooijen & Van den Berg 2004).

Deze centralisatie, namelijk een beweging naar een centralere klinker (sjwa), gaat niet samen met diftongering van e tot ei, aangezien er in dat laatste geval juist een beweging is naar een geslotener klinker (de i).

Dit verklaart ook waarom de Nederlandse diftongen niet gevolgd kunnen worden door een r in dezelfde lettergreep. Zie Booij (1995: 6).

Ook voor een zogenaamde donkere l is er centralisatie van de voorklinker e naar een centralere, meer naar onder en achter gelegen sjwa.

Zie Collins & Mees (1984: 115).

Veel sprekers in de Randstad hebben laxing van e (meer specifiek van alle gespannen middenklinkers: e, o, ø) voor r en l. Dit wil zeggen dat de e meer naar achteren en meer in de richting van zijn ongespannen tegenhanger wordt gerealiseerd, dus meer als ɪː. Het gevolg is een ‘bijna-neutralisatie’ van contrasten als keer vs. kir .

Zie Botma et al. (2012).

Tabellen 1 en 2 geven een aantal voorbeeldzinnen met e in verschillende fonologische contexten voor het Nederlands-Nederlands en Belgisch Nederlands. Een overzicht van de referentiewaarden voor de eerste en tweede formant (F1 en F2) van de e in het Nederlands-Nederlands en Belgisch-Nederlands wordt gegeven op Taalportaal .

Eijkman (1937), Collins & Mees (1984), Gussenhoven (1992), Adank et al. (2004), Verhoeven (2005), Jacobi (2009), Van der Harst (2011), Botma et al. (2012), Sebregts (2015), Rietveld & Van Heuven (2016).