Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
11.3.2 Tussenwerpsels in de zin
Tussenwerpsels die in de zin staan, maken geen deel uit van die zin: ze hebben de waarde van tussengevoegde zinnen. Hoewel tussenwerpsels dus geen zinsdeel zijn, kunnen sommige toch op verschillende plaatsen in de eigenlijke zin voorkomen, óók tussen de beide polen, maar ze kunnen meestal niet in zinsdelen doordringen.
Tussenwerpsels als ja en uh kunnen wel gebruikt worden om een zinsdeel te onderbreken, bijvoorbeeld als de spreker tijd nodig heeft voor het formuleren van het vervolg van de uiting:
iIk heb nou ook contact met die, uh, meneer, ik ben z'n naam kwijt.
iiDat is denk ik één, ja, heel belangrijk principe in de wetenschap.
iiiEn dan staat het vol met, ja, boeken, uh, in dozen natuurlijk.
Ongebruikelijk, en (nog) geen onderdeel van de standaardtaal, is een voorbeeld als (iv), waarin verdorie wel onderdeel is van het zinsdeel over een verdorie grote meerderheid. Verdorie lijkt hier gebruikt te worden als bijwoord van graad, misschien naar analogie van het bijwoord verdomd (zie v).
ivAl moet het over een verdorie grote meerderheid gaan. -ST Dit gebruik komt heel af en toe voor in standaardtalige contexten, maar behoort niet tot de standaardtaal.
CHN
vMaar om te winnen, moet je toch een verdomd grote motor hebben.
Niet alle soorten tussenwerpsels hebben dezelfde mogelijkheden: bastaardvloeken lijken de meeste flexibiliteit te bezitten.
Zie Schelfhout, Koppen & Oostdijk (2003).
Een aantal van de mogelijkheden wordt hieronder geïllustreerd met de tussenwerpsels verdomme en verdorie:
1Bastaardvloeken in de zin
aBen ik verdomme weer de straat van het restaurant voorbijgelopen.
bDe mannen hebben het verdorie ook niet makkelijk, hè.
cDan denk ik: Charles was verdorie eenenzeventig.
dVorige zomer hadden we verdomme bijna vijfentwintig procent verlies.
Verder kunnen tussenwerpsels gebruikt worden in de directe rede, of op een manier die daarmee veel verwantschap vertoont, met name in combinatie met de werkwoorden doen (van) en gaan (van). Voorbeelden:
2aAch’, zei mijn vader dan.
bO sorry’ zei ik dus beleefd.
cBij een poes zegt hij miauw en bij een hond is het waf.
dDe expert noemt een bedrag, het publiek doet ‘ooooooh’ en de eigenaar ... Ja, wat doet die eigenlijk?
CHN
eZijn vriendin knikt ja.
CHN
Tussenwerpsels in de zin worden regelmatig voorafgegaan en gevolgd door een pauze, in de schrijftaal aangegeven met bijvoorbeeld een komma:
3aDan denk je, verdorie, minister, dat is niet niks.
CHN
bAls we spreken, ach, spreek maar, gooi die en dat door elkaar.
CHN
cMaar - ,,allez, vooruit'' - omdat iedereen al zolang aandringt, wil hij toch een ochtend vrijmaken voor een gesprek over Woestijnvis.
CHN
Verder lezen
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 Ton van der Wouden mei 2024
    Interessante links