6.2.4.1.1 Vorming van de trappen van vergelijking
De vergrotende trap wordt over het algemeen gevormd door -er aan het adjectief toe te voegen. In het geval van de
overtreffende trap wordt -st aan het adjectief
toegevoegd. In de voorbeelden (1)-(3) illustreren we telkens de stellende (a),
vergrotende (b) en overtreffende trap (c):
Adjectieven die op
r
eindigen, krijgen in de vergrotende trap -der
toegevoegd:
Bij adjectieven die op een klinker eindigen (bijv.
moe,
blij,
lui), worden de trappen van
vergelijking op regelmatige wijze gevormd:
Voor de overtreffende trap van adjectieven die op een sisklank
(s)
eindigen, wordt meestal de omschreven vorm gebruikt. In sommige gevallen is de
regelmatige vorm wel mogelijk. Aan de sisklank wordt dan alleen een -t toegevoegd (met reductie van de
s):
In
het geval van vies is de
regelmatige vorm (viest)
vrij gebruikelijk, naast de omschreven vorm.
Soms treedt er medeklinkerwisseling op tussen de stellende trap (met stemloze
medeklinker) en de vergrotende trap (met stemhebbende medeklinker):
Verder lezen
Buigings-e en buigings-s bij de trappen van
vergelijking
Als een adjectief in de vergrotende trap attributief gebruikt wordt, krijgt het
een buigings-e net zoals adjectieven in
de stellende trap, zie (10). In de partitieve-genitiefconstructie krijgt zo'n
adjectief ook een buigings-s, zie (11).
Attributief gebruikte adjectieven in de overtreffende trap krijgen altijd een buigings-e, zelfs bij
het-woorden met een
onbepaalde determinator, zoals in (12c). Ze komen niet voor in de
partitieve-genitiefconstructie en krijgen dus ook geen
buigings-s.
Onregelmatige trappen van vergelijking
Bij de adjectieven goed en
kwaad (in de betekenis
‘slecht, verkeerd, erg’)
In de betekenis ‘boos’ zijn de trappen van vergelijking wel regelmatig,
dus kwaad – kwader –
kwaadst.
worden de trappen van vergelijking op onregelmatige wijze gevormd,
respectievelijk beter – best en
erger – ergst.
Vergelijk ook met de onregelmatige trappen van vergelijking van het
bijwoord graag – liever –
liefst en van de telwoorden
veel – meer – meest
en weinig – minder –
minst.
Samengestelde adjectieven met als tweede lid een deelwoord of een
pseudo-deelwoord
Bijzondere gevallen zijn samengestelde adjectieven met als tweede lid een (pseudo-)deelwoord. Bij deze
adjectieven kan de vorming van de trappen van vergelijking niet in regels worden
samengevat en zijn er verschillen van geval tot geval.
Soms krijgt alleen het eerste lid vormveranderingen, zoals in:
Andere voorbeelden zijn drukbezocht – drukker bezocht –
drukstbezocht, hooggelegen –
hoger gelegen – hoogstgelegen en
hooggeplaatst – hoger geplaatst – hoogst
geplaatst/hoogstgeplaatst.
Zie ook Taaladvies.net over de schrijfwijze van de vergelijkende en
de overtreffende trap van deze samengestelde bijvoeglijke
naamwoorden.
In andere gevallen worden van de samenstelling als geheel trappen van
vergelijking gevormd, waarbij de overtreffende trap doorgaans wordt omschreven (15c)), maar naast de omschreven vorm, komt ook wel de
regelmatig gevormde superlatief voor (15d).
In sommige gevallen is er daarnaast ook een nevenvorm die wel volgens het
eerstgenoemde procedé (vgl. (13) en (14)) gevormd is:
Andere voorbeelden van adjectieven waarvan de trappen van vergelijking volgens
het tweede procedé gevormd worden, zijn:
hoogdravend,
ruimdenkend,
veeleisend,
veelomvattend,
veelzeggend,
vergezocht,
vérstrekkend en
welsprekend.
Plaats- en rangaanduidingen
Een beperkt aantal vormen van de overtreffende trap staat op zichzelf; het gaat
om plaats- en rangaanduidingen zoals
bovenste,
onderste,
uiterste,
opperste,
voorste,
achterste,
benedenste,
binnenste,
buitenste en
naaste.
Vergelijk ook het onbepaalde hoofdtelwoord
minste en de onbepaalde rangtelwoorden
laatste,
middelste en
voorlaatste.
Bijvoorbeeld:
17Tussen zee en kanaal door
rijden we naar
het uiterste noorden.
CHN
18Op
het benedenste dek exposeren nu tien ’zeer
diverse’ zeeschilders.
CHN
19Alleen
de naaste familie en een paar vrienden waren
daarbij aanwezig.
CHN
Literatuur
Interessante links
ANS
Taaladvies
Dagenta
Taalportaal
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
3.0 | Kathy Rys | november 2024 | Een tussentijdse versie van dit hoofdstuk werd van commentaar voorzien door Maaike Beliën, Thomas Haga, Priscilla Heynderickx en Jack Hoeksema. De verantwoordelijkheid voor de inhoud van dit hoofdstuk berust bij de redacteur(en). |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 6,../../data/archief/ans2/e-ans/06/body.html; |