Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
6.2.4.1.1 Vorming van de trappen van vergelijking
De vergrotende trap wordt over het algemeen gevormd door -er aan het adjectief toe te voegen. In het geval van de overtreffende trap wordt -st aan het adjectief toegevoegd. In de voorbeelden (1)-(3) illustreren we telkens de stellende (a), vergrotende (b) en overtreffende trap (c):
1aIets is niet mooi of lelijk.
CHN
bBoerenerven zien er nu lelijker uit dan vroeger.
CHN
cGebouwen die écht het lelijkst zijn, worden nooit genomineerd.
CHN
2aZe raakten in adembenemend tempo hun bezittingen kwijt.
CHN
bHet laatste halfuur is adembenemender dan ooit. 
CHN
cDe dichter gaat op zoek naar de aanraking die het adembenemendst is.
CHN
3aNederlandse hiphop was suf.
CHN
bHij komt laat thuis, hij is suffer de volgende ochtend en hij begint ook te zwaar te worden nu.
CHN
cDe teksten vullen het relatiethema op de sufst mogelijke manier in.
CHN
Adjectieven die op r eindigen, krijgen in de vergrotende trap -der toegevoegd:
4Adjectieven op /r/
aMaar na 1 januari kan een koophuis zomaar twee keer zo duur worden.
CHN
bBrandstofprijzen stijgen en de boot wordt steeds duurder.
CHN
cDaarom zal deze Troonrede beknopt en sober zijn.
CHN
dDe regering dient vandaag soberder begrotingen in.
CHN
Adjectieven die op een ə (sjwa) eindigen, krijgen in de vergrotende trap alleen een -r:
5Adjectieven op een sjwa
aTen slotte maken wij ons grote zorgen over het risico dat malafide ondernemers in deze markt zullen duiken.
CHN
bLucas V.H. ging veel malafider te werk dan dat hij laat uitschijnen.
CHN
Bij adjectieven die op een klinker eindigen (bijv. moe, blij, lui), worden de trappen van vergelijking op regelmatige wijze gevormd:
In de uitspraak wordt dan voor -er een glijklank (/j/ of /w/) ingevoegd, om het hiaat tussen de klinkers te vermijden.
6Adjectieven op een klinker: regelmatig
amoe – moeër – moest
bblij – blijer – blijst
clui – luier – luist
Daarnaast zijn de omschreven vormen met meer en meest ook mogelijk:
7Adjectieven op een klinker: omschreven
aWat tintelingen aan één kant van haar lichaam, een beetje meer moe dan anders, moeilijkheden met haar ene oog.
CHN
bIk ben het meest moe voor en na een concert.
CHN
cHet meest blij ben ik nog dat ze een goede race heeft afgeleverd in de finale.
CHN
Voor de overtreffende trap van adjectieven die op een sisklank (s) eindigen, wordt meestal de omschreven vorm gebruikt. In sommige gevallen is de regelmatige vorm wel mogelijk. Aan de sisklank wordt dan alleen een -t toegevoegd (met reductie van de s):
In het geval van vies is de regelmatige vorm (viest) vrij gebruikelijk, naast de omschreven vorm.
8Adjectieven op een sisklank
aDaar word ik elke ochtend wakker onder een blauwe hemel, zie een wit strand en hoor vogels tjilpen, terwijl in België alles grijs, grijzer, grijst is.
CHN
bKlanten worden het boost en het angstigst van problemen met energiebedrijven.
CHN
cVeel mensen vinden het toilet de vieste plek in huis.
CHN
dVan alle strandrestaurants die wij kennen is 't Zeepaardje het serieust.
CHN
eDit is een van de ambitieuste stadsvernieuwingsprojecten binnen de stadskern.
CHN
Soms treedt er medeklinkerwisseling op tussen de stellende trap (met stemloze medeklinker) en de vergrotende trap (met stemhebbende medeklinker):
9Medeklinkerwisseling
aHet dier is doof en blind.
CHN
bDie zijn alleen wat dover dan vroeger.
CHN
Verder lezen
Buigings-e en buigings-s bij de trappen van vergelijking
Als een adjectief in de vergrotende trap attributief gebruikt wordt, krijgt het een buigings-e net zoals adjectieven in de stellende trap, zie (10). In de partitieve-genitiefconstructie krijgt zo'n adjectief ook een buigings-s, zie (11).
10aIn de zomer lees ik iets dikkere boeken.
CHN
bVoorbij de bazaar leidt een smallere weg naar de Vitthalatempel.
CHN
11aIk brak voor ons allebei een stuk af en geloof niet dat ik ooit iets lekkerders heb gegeten.
CHN
bMaar mijn voorstellingsvermogen is te beperkt om rekening te houden met iets dommers.
CHN
Attributief gebruikte adjectieven in de overtreffende trap krijgen altijd een buigings-e, zelfs bij het-woorden met een onbepaalde determinator, zoals in (12c). Ze komen niet voor in de partitieve-genitiefconstructie en krijgen dus ook geen buigings-s.
12aDe dikste boom van Brussel heeft een stam van ruim zes meter omtrek.
CHN
bIn Maaseik staat het smalste huisje van ons land.
CHN
cHet is een nieuwe beklimming van 550 meter, met een steilste stuk van 12 procent.
Onregelmatige trappen van vergelijking
Bij de adjectieven goed en kwaad (in de betekenis ‘slecht, verkeerd, erg’)
In de betekenis ‘boos’ zijn de trappen van vergelijking wel regelmatig, dus kwaad – kwader – kwaadst.
worden de trappen van vergelijking op onregelmatige wijze gevormd, respectievelijk beter – best en erger – ergst.
Vergelijk ook met de onregelmatige trappen van vergelijking van het bijwoord graag – liever – liefst en van de telwoorden veel – meer – meest en weinig – minder – minst.
Samengestelde adjectieven met als tweede lid een deelwoord of een pseudo-deelwoord
Bijzondere gevallen zijn samengestelde adjectieven met als tweede lid een (pseudo-)deelwoord. Bij deze adjectieven kan de vorming van de trappen van vergelijking niet in regels worden samengevat en zijn er verschillen van geval tot geval.
Soms krijgt alleen het eerste lid vormveranderingen, zoals in:
13aEuropa is dichtbevolkt en heeft weinig grondstoffen.
CHN
bDaar is het dichter bevolkt, dus veiliger, menen ze.
cOnze éigen voorouders leefden in de gebieden die nu nog steeds het dichtstbevolkt  zijn.
CHN
14aGewoonlijk is dat een drukbevaren water.
CHN
bHet steeds drukker bevaren Meppelerdiep krijgt de status van hoofdvaarweg terug.
CHN
cHet scheepvaartverkeer op de drukstbevaren rivier van Europa zorgt voor veel levendigheid.
CHN
Andere voorbeelden zijn drukbezocht – drukker bezocht – drukstbezocht, hooggelegen – hoger gelegen – hoogstgelegen en hooggeplaatst – hoger geplaatst – hoogst geplaatst/hoogstgeplaatst.
Zie ook Taaladvies.net  over de schrijfwijze van de vergelijkende en de overtreffende trap van deze samengestelde bijvoeglijke naamwoorden.
In andere gevallen worden van de samenstelling als geheel trappen van vergelijking gevormd, waarbij de overtreffende trap doorgaans wordt omschreven (15c)), maar naast de omschreven vorm, komt ook wel de regelmatig gevormde superlatief voor (15d).
15aAan een tafeltje naast ons zitten twee heren in een diepgaand gesprek.
CHN
bElk diepgaander antwoord zou worden uitgelegd als het afvallen van een collega. 
CHN
cZijn antwoorden zijn het meest filosofisch en vaak ook het meest diepgaand van alle columnisten.
CHN
dMaar wat de machtsbalans in Zuid-Azië het diepgaandst beïnvloedt, is het feit dat India en Pakistan sedert 1998 kernmachten zijn.
CHN
In sommige gevallen is er daarnaast ook een nevenvorm die wel volgens het eerstgenoemde procedé (vgl. (13) en (14)) gevormd is:
16aAls de vragenlijsten niets opleveren, zal een diepergaand medisch onderzoek worden geëist.
CHN
bDat is een van de diepstgaande structurele veranderingen die ons land in de recente decennia heeft ondernomen.
CHN
Andere voorbeelden van adjectieven waarvan de trappen van vergelijking volgens het tweede procedé gevormd worden, zijn: hoogdravend, ruimdenkend, veeleisend, veelomvattend, veelzeggend, vergezocht, vérstrekkend en welsprekend.
Plaats- en rangaanduidingen
Een beperkt aantal vormen van de overtreffende trap staat op zichzelf; het gaat om plaats- en rangaanduidingen zoals bovenste, onderste, uiterste, opperste, voorste, achterste, benedenste, binnenste, buitenste en naaste.
Vergelijk ook het onbepaalde hoofdtelwoord minste en de onbepaalde rangtelwoorden laatste, middelste en voorlaatste.
Bijvoorbeeld:
17Tussen zee en kanaal door rijden we naar het uiterste noorden.
CHN
18Op het benedenste dek exposeren nu tien ’zeer diverse’ zeeschilders.
CHN
19Alleen de naaste familie en een paar vrienden waren daarbij aanwezig.
CHN
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taaladvies
    Dagenta
    Taalportaal
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 Kathy Rys november 2024 Een tussentijdse versie van dit hoofdstuk werd van commentaar voorzien door Maaike Beliën, Thomas Haga, Priscilla Heynderickx en Jack Hoeksema. De verantwoordelijkheid voor de inhoud van dit hoofdstuk berust bij de redacteur(en).
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997 hoofdstuk 6,../../data/archief/ans2/e-ans/06/body.html;
    Interessante links