Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
10.3.4 Voegwoorden van causaliteit: omdat, doordat, aangezien, daar, vermits (dewijl, doordien, naardien, nademaal, overmits, wijl); door, met; dat
Verder lezen
1
In veel Nederlandse grammatica's wordt onderscheid gemaakt tussen voegwoorden van oorzaak en voegwoorden van reden, waarbij met name als regel wordt gegeven dat omdat voor redengevende en doordat voor oorzaakaanduidende bijzinnen gebruikt moet worden. De praktijk van het taalgebruik is echter anders. Allereerst zijn de categorieën 'oorzaak' en 'reden' niet altijd gemakkelijk uit elkaar te houden; meermalen is een bepaalde zin ook voor twee interpretaties vatbaar. Verder blijkt omdat door vrijwel alle taalgebruikers zowel redengevend als oorzaakaanduidend gebezigd te worden, terwijl doordat veel minder voorkomt dan omdat. In dit boek maken we daarom gebruik van de overkoepelende term 'voegwoorden van causaliteit'.
2a
Als meer of minder gebruikelijke voegwoorden van causaliteit komen voor:
omdat, doordat, aangezien, daar
(formeel) en vermits (regionaal; vooral in België gebruikelijk). Weinig gebruikelijke vormen, waaraan hier verder geen aandacht wordt besteed, zijn:
dewijl, doordien, naardien, nademaal, overmits en wijl
(alle formeel-archaïsch).
Wat het gebruik van de eerste vijf voegwoorden betreft, geldt het volgende. Omdat is redengevend en oorzaakaanduidend; doordat kan niet gebruikt worden voor zinnen die duidelijk redengevend zijn; de andere worden meestal niet gebruikt voor zinnen die duidelijk oorzaakaanduidend zijn. Vergelijk:
1aDe rector had besloten de school tijdens de morgenpauze te sluiten, omdat het verbod was overtreden.
bDe rector had besloten de school tijdens de morgenpauze te sluiten, aangezien het verbod was overtreden.
cDe rector had besloten de school tijdens de morgenpauze te sluiten, doordat het verbod was overtreden.uitgesloten
2aDeze schuld was ontstaan omdat de voetbalclub al jarenlang geen vermakelijkheidsbelasting betaald had.
bDeze schuld was ontstaan doordat de voetbalclub al jarenlang geen vermakelijkheidsbelasting betaald had.
cDeze schuld was ontstaan aangezien de voetbalclub al jarenlang geen vermakelijkheidsbelasting betaald had.twijfelachtig
Voorbeelden met daar en vermits:
3Daar deze vogels grote, krachtige poten hebben, worden ze grootpoothoenders genoemd.formeel
4Vermits het regent, ga ik niet uit.regionaal
Zie voor overeenkomsten en verschillen tussen omdat en het nevenschikkende voegwoord want [26.4.1].
2b
Door, gevolgd door een beknopte bijzin met een infinitief met te, heeft dezelfde betekenis als het voegwoord doordat, dat een volledige bijzin inleidt. Een voorbeeld is:
5Door de spijker voortdurend heen en weer te bewegen, kreeg ik hem ten slotte uit het hout.
Met een vergelijkbare betekenis komt met voor, dat een beknopte bijzin met infinitief met te inleidt, bijv.:
6Met zo op te treden heb je alle krediet verspeeld.
3
Het voegwoord dat is als redengevend te beschouwen als het een zin inleidt die de aanleiding uitdrukt tot een voorafgaande vraag of opmerking; dat kan in deze functie niet door een van de andere genoemde voegwoorden vervangen worden. (Het is soms wel te vervangen door want; vergelijk [26.4.1.2].) Voorbeelden:
7Ben je ziek, dat je zo bleek ziet?
8Hij heeft zeker op zijn kop gehad, dat hij zo sip kijkt.
9Lust je dit niet, dat je je bord niet leeg eet?
10Ze komt zeker nog terug, dat ze het licht heeft laten branden.
Opmerking
Verdieping
Opmerking
In formeel taalgebruik, vooral in ambtelijke stijl, komt soms het voegwoord waar in redengevende functie voor, bijv.:
iWaar de toestand nog zorgwekkend is, meent de minister dat de bezuinigingsmaatregelen voorlopig gehandhaafd moeten blijven.formeel
Dit gebruik van waar is niet voor alle taalgebruikers aanvaardbaar en wordt afgeraden.
Zie voor het voegwoord als in het type Dik als hij was, kon hij niet door de nauwe opening (= 'Omdat hij zo dik was...') [10.3.14.4].
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997
    Interessante links