20.10.8 De bepaling van causaliteit
Verder lezen
1
De bepaling van causaliteit geeft de reden of de oorzaak aan van de door
het gezegde uitgedrukte werking. Een oorzaak wordt aangeduid in een zin als:
1Door de vorst
is de buis kapot gevroren.
Deze zin is te omschrijven als: 'De vorst is er de oorzaak van dat de buis
kapot gevroren is'. Een reden wordt aangeduid in een zin als:
2Wegens de regen
zijn de wedstrijden afgelast.
Deze zin is te omschrijven als: 'De regen is de reden dat men de
wedstrijden heeft afgelast'.
Niet altijd echter zijn reden en oorzaak zo duidelijk uit elkaar te houden.
Bovendien kunnen sommige taalelementen zowel een oorzaak als een reden
aangeven (dit geldt met name voor het voegwoord omdat;
zie
[10.3.4]). Vandaar dat in dit boek gekozen is voor de overkoepelende
term 'bepaling van causaliteit'. Bij de bespreking van de taalelementen die
hier in het geding zijn, wordt wel afzonderlijk aandacht besteed aan reden
en oorzaak.
2
De bepaling van causaliteit kan uitgedrukt worden door de volgende
taalelementen.
-
Voorzetselconstituenten;Ter uitdrukking van een oorzaak worden vooral de volgende voorzetsels en voorzetseluitdrukkingen gebruikt:bij door per uit van als gevolg van onder invloed van ten gevolge vanVoorbeelden:3Bij/per vergissing stopte hij zijn brandende pijp in zijn zak.4Uit ervaring wist ze dat ze op moest passen.5Hij stierf bijna van dorst.6Ten gevolge van het ongeluk ontstond een lange file.Ter uitdrukking van een reden worden vooral de volgende voorzetsels en voorzetseluitdrukkingen gebruikt:gezien ingevolge krachtens om vanwege wegens gelet op in verband met met het oog op naar aanleiding van omwille van op grond van ter wille van uit hoofde van uit kracht vanVoorbeelden:7Vanwege/wegens zijn verdiensten voor het vaderland is hij geridderd.8Ik deed het om haar.9Twee dingen verzweeg hij altijd ter wille van zijn gemoedsrust.10Ingevolge artikel 3 van de wet op de kansspelen is dit verboden.11Met het oog op de kinderen blijven we voorlopig hier wonen.
-
Voornaamwoordelijke bijwoorden die gevormd zijn met een van de onder [a] genoemde voorzetsels (voor zover mogelijk; zie daarvoor(8.7.1.3, sectie 3));Voorbeelden:12De trein had vertraging, daardoor ben ik te laat.13Waar komt zoiets van, vraag je je af.14Daarom ga ik er nooit meer heen.
-
Bijwoorden, zoals derhalve, deswege, dientengevolge, vandaar, vanwaar;Voorbeelden:15Dit was het laatste agendapunt. Derhalve sluit ik de vergadering.16De velden zijn onbespeelbaar. Dientengevolge zijn alle wedstrijden afgelast.De woorden vandaar en vanwaar worden in deze functie alleen gebruikt in onvolledige zinnen, die geen persoonsvorm bevatten. Vandaar kan gevolgd worden door een dat -zin. Voorbeelden:17Vandaar dat in dit boek gekozen is voor de overkoepelende term 'bepaling van causaliteit'.18Vandaar deze keuze.19O, vandaar!20Vanwaar al deze opwinding?
-
Constructies bestaande uit een adjectief gevolgd door als + een onderwerp + een vorm van zijn;Voorbeelden:21Eerzuchtig als hij was stelde hij zich direct beschikbaar.22Verlegen als Joyce is, wilde ze niet komen.De betekenis van deze constructies kan omschreven worden als 'aangezien hij eerzuchtig was', respectievelijk 'aangezien Joyce verlegen is'. Zie verder [10.3.14.4].
-
Bijzinnen van causaliteit;Ze worden ingeleid door een van de voegwoorden aangezien, daar, dat, door(dat), met, omdat, vermits en enkele weinig gebruikelijke archaïsche woorden. Voor de behandeling wordt verwezen naar [10.3.4]. Enkele voorbeelden:23We konden niet op tijd zijn, omdat we autopech hadden.24Door hard te werken is zij toch geslaagd.25Ben je ziek, dat je zo bleek ziet?
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
| versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
| 2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
| 2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 |