12.4.1.1 Conversie van adjectieven
Door conversie van adjectieven kunnen concrete en abstracte substantieven
gevormd worden. Het is niet altijd uit te maken of een adjectief als basis voor
een substantief heeft gediend, of dat de omgekeerde situatie van toepassing is.
Substantieven van het bedoelde type zijn:
1(het) collectief
(het) complex
(het) explosief
(het) geheim
(het) kwaad
(het) lek
(het) naakt
(het) periodiek
(het) vet
(het) zout
Tot dit type kunnen ook een aantal persoonsnamen gerekend worden, in veel gevallen afgeleid van uitheemse woorden, zoals:
Zie De Belder (2011) en Creemers et al. (2018) voor een theoretische analyse van dit type conversie.
2(de) crimineel
(de) gek
(de) intellectueel
(de) katholiek
(de) komiek
(de) liberaal
(de) virtuoos
(de) antirevolutionair
Persoonsnamen als die in (2) zijn voorspelbaar de-woorden, omdat ze mensen aanduiden. De in (1) genoemde zaaknamen zijn daarentegen allemaal het-woorden. Ook een abstract substantief als (de) politiek kan beschouwd worden als een conversie, van het adjectief politiek. De conversie (het) jong is een het-woord, net zoals een semantisch verwant woord als (het) kind.
De richting van conversie die we aannemen is gebaseerd op de betekenisrelatie tussen een adjectief en het corresponderende substantief. Zo is een crimineel iemand die de eigenschap heeft crimineel te zijn.
Het procedé is productief voor de vorming van namen van talen, zoals (het) Baskisch, (het) Frans, (het) Gents, (het) Gronings, (het) Zweeds, en namen van kleuren, zoals (het) blauw, (het) geel, (het) rood, (het) wit, zoals in:
3Het rood in dit schilderij doet nogal paars aan.
4Ze was helemaal in het wit gekleed.
Daarnaast kan de omzetting van adjectieven in substantieven ook worden gebruikt in specifieke
syntactische contexten, die een interpretatie van adjectieven als substantieven afdwingen.
Dit wordt in het Engels type
coercion genoemd, zie Audring & Booij
(2016).
Zo wordt het adjectief
normaal gebruikt als substantief
in de woordgroep het nieuwe normaal,
en evenzo zwart in de boektitel
Het nieuwe zwart:
melancholie en
depressie.Ook is er het type voorzetselconstituent voor de
grap, zoals gebruikt in de zin
Hij deed dat voor de grap.
Deze constructie kwam oorspronkelijk voor met een zelfstandig naamwoord:
voor de grap,
voor de lol,
voor de aardigheid.
Tegenwoordig komen er echter in Nederland ook adjectieven in voor, in plaats van
het substantief, zoals in:
5voor de geinig
in NN, informeel
Deze vormen komen af en toe voor in standaardtalige
contexten in het Nederlands-Nederlands, vooral in het informele
taalgebruik.
voor de gezellig
in NN, informeel
Deze vormen komen af en toe voor in standaardtalige
contexten in het Nederlands-Nederlands, vooral in het informele
taalgebruik.
voor de grappig
in NN, informeel
Deze vormen komen af en toe voor in standaardtalige
contexten in het Nederlands-Nederlands, vooral in het informele
taalgebruik.
voor de lekker
in NN, informeel
Deze vormen komen af en toe voor in standaardtalige
contexten in het Nederlands-Nederlands, vooral in het informele
taalgebruik.
voor de leuk
in NN, informeel
Deze vormen komen af en toe voor in standaardtalige
contexten in het Nederlands-Nederlands, vooral in het informele
taalgebruik.
voor de lollig
in NN, informeel
Deze vormen komen af en toe voor in standaardtalige
contexten in het Nederlands-Nederlands, vooral in het informele
taalgebruik.
voor de mooi
in NN, informeel
Deze vormen komen af en toe voor in standaardtalige
contexten in het Nederlands-Nederlands, vooral in het informele
taalgebruik.
De adjectieven die hier worden gebruikt als substantieven zijn adjectieven die een eigenschap van
het gebeuren aanduiden die wel positief, maar niet noodzakelijk of essentieel
is.
Verder lezen
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
3.0 | Geert Booij | juni 2022 | |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 12,../../data/archief/ans2/e-ans/12/body.html; |