Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
12.4.1.1 Conversie van adjectieven
Door conversie van adjectieven kunnen concrete en abstracte substantieven gevormd worden. Het is niet altijd uit te maken of een adjectief als basis voor een substantief heeft gediend, of dat de omgekeerde situatie van toepassing is. Substantieven van het bedoelde type zijn:
1(het) collectief
(het) complex
(het) explosief
(het) geheim
(het) kwaad
(het) lek
(het) naakt
(het) periodiek
(het) vet
(het) zout
Tot dit type kunnen ook een aantal persoonsnamen gerekend worden, in veel gevallen afgeleid van uitheemse woorden, zoals:
Zie De Belder (2011) en Creemers et al. (2018) voor een theoretische analyse van dit type conversie.
2(de) crimineel
(de) gek
(de) intellectueel
(de) katholiek
(de) komiek
(de) liberaal
(de) virtuoos
(de) antirevolutionair
Persoonsnamen als die in (2) zijn voorspelbaar de-woorden, omdat ze mensen aanduiden. De in (1) genoemde zaaknamen zijn daarentegen allemaal het-woorden. Ook een abstract substantief als (de) politiek kan beschouwd worden als een conversie, van het adjectief politiek. De conversie (het) jong is een het-woord, net zoals een semantisch verwant woord als (het) kind.
De richting van conversie die we aannemen is gebaseerd op de betekenisrelatie tussen een adjectief en het corresponderende substantief. Zo is een crimineel iemand die de eigenschap heeft crimineel te zijn.
Het procedé is productief voor de vorming van namen van talen, zoals (het) Baskisch, (het) Frans, (het) Gents, (het) Gronings, (het) Zweeds, en namen van kleuren, zoals (het) blauw, (het) geel, (het) rood, (het) wit, zoals in:
3Het rood in dit schilderij doet nogal paars aan.
4Ze was helemaal in het wit gekleed.
Daarnaast kan de omzetting van adjectieven in substantieven ook worden gebruikt in specifieke syntactische contexten, die een interpretatie van adjectieven als substantieven afdwingen.
Dit wordt in het Engels type coercion genoemd, zie Audring & Booij (2016).
Zo wordt het adjectief normaal gebruikt als substantief in de woordgroep het nieuwe normaal, en evenzo zwart in de boektitel Het nieuwe zwart: melancholie en depressie.
Ook is er het type voorzetselconstituent voor de grap, zoals gebruikt in de zin Hij deed dat voor de grap. Deze constructie kwam oorspronkelijk voor met een zelfstandig naamwoord: voor de grap, voor de lol, voor de aardigheid. Tegenwoordig komen er echter in Nederland ook adjectieven in voor, in plaats van het substantief, zoals in:
5voor de geinig in NN, informeel Deze vormen komen af en toe voor in standaardtalige contexten in het Nederlandse Nederlands, vooral in het informele taalgebruik.
voor de gezellig in NN, informeel Deze vormen komen af en toe voor in standaardtalige contexten in het Nederlandse Nederlands, vooral in het informele taalgebruik.
voor de grappig in NN, informeel Deze vormen komen af en toe voor in standaardtalige contexten in het Nederlandse Nederlands, vooral in het informele taalgebruik.
voor de lekker in NN, informeel Deze vormen komen af en toe voor in standaardtalige contexten in het Nederlandse Nederlands, vooral in het informele taalgebruik.
voor de leuk in NN, informeel Deze vormen komen af en toe voor in standaardtalige contexten in het Nederlandse Nederlands, vooral in het informele taalgebruik.
voor de lollig in NN, informeel Deze vormen komen af en toe voor in standaardtalige contexten in het Nederlandse Nederlands, vooral in het informele taalgebruik.
voor de mooi in NN, informeel Deze vormen komen af en toe voor in standaardtalige contexten in het Nederlandse Nederlands, vooral in het informele taalgebruik.
De adjectieven die hier worden gebruikt als substantieven zijn adjectieven die een eigenschap van het gebeuren aanduiden die wel positief, maar niet noodzakelijk of essentieel is.
Verder lezen
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 Geert Booij juni 2022
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997 hoofdstuk 12,../../data/archief/ans2/e-ans/12/body.html;
    Interessante links