5.6.8.1 Dergelijk(e), soortgelijk(e),
dusdanig(e), zodanig(e)
Verder lezen
De woorden dergelijk(e), soortgelijk(e),
dusdanig(e) en zodanig(e) vertonen in betekenis
veel overeenkomst met zulk(e). Ze onderscheiden zich echter
syntactisch van aanwijzende voornaamwoorden doordat ze in het enkelvoud
voorafgegaan worden door het onbepaalde lidwoord een.
Voorbeelden:
1Er was een
zodanige/dusdanige opstopping ontstaan dat er geen
auto meer door kon.formeel
2Een
dergelijke/soortgelijke chaos had zich trouwens al
eerder voorgedaan.
Evenals de adjectieven hebben deze vier woorden buigingsvormen op
-e
(vergelijk
[6.4.1]) en op -s
(vergelijk
[6.4.2.1]):
een zodanige beslissing
een dusdanig besluit
iets dergelijks
niets soortgelijks
In dergelijk wordt de ij meestal (strikt genomen
ten onrechte) als sjwa uitgesproken, in de archaïsche nevenvorm
diergelijk(e)
altijd als ij, evenals in soortgelijk(e).
De vier hier besproken woorden worden alleen niet-zelfstandig gebruikt,
afgezien van de vaste uitdrukking en dergelijke
(geschreven meestal afgekort als e.d.).
De woorden dergelijk(e) en soortgelijk(e) zijn op
dezelfde wijze te gebruiken als ze terugwijzen of buitentekstelijk
verwijzen (zie voorbeeld 2, dat op
beide manieren opgevat kan worden, namelijk uitgesproken na
1, of op zichzelf staand). Bij
vooruitwijzend gebruik kunnen zowel dergelijk(e) als
soortgelijk(e) gevolgd worden door een bijwoordelijke bepaling
of bijzin van vergelijking; alleen dergelijk(e) ook door een
bijzin van graadaanduidend gevolg. Vergelijk:
De woorden zodanig(e) en dusdanig(e) komen wat de
hier besproken gebruiksmogelijkheden betreft overeen met
dergelijk(e), maar ze behoren tot formeel taalgebruik. Een
voorbeeld:
5Bij de
aanrijding liep ze zodanige/dusdanige verwondingen op,
dat ze nog voor haar overbrenging naar het ziekenhuis
overleed.formeel
Bij vooruitwijzend gebruik kunnen zodanig en
dusdanig bovendien de functie van bijwoordelijke bepaling bij
een werkwoord of een predicatief adjectief vervullen, in plaats van
zo in de standaardtaal. Voorbeelden:
6De man schrok
dusdanig dat hij lijkbleek werd.formeel
7Dit is
zodanig belangrijk dat er mensenlevens mee gemoeid
kunnen zijn.formeel
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 |