Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
18.5.4.4.iv Voorkomen zonder infinitief
Verder lezen
1
De hulpwerkwoorden van modaliteit kunnen ook zonder infinitief voorkomen. Men kan stellen dat ze dan als zelfstandig werkwoord fungeren. De meeste mogelijkheden doen zich voor bij de oneigenlijk-modale. Aan het hulpwerkwoord kan meestal in theorie wel een infinitief toegevoegd worden. Welke of wat voor soort infinitief dat is, wordt in veel gevallen bepaald door andere in de zin voorkomende taalelementen, die aan bepaalde syntactische en/of semantische voorwaarden voldoen en hieronder 'uitbreiding' genoemd worden. De gevallen waarin sprake is van een dergelijke systematische uitbreiding, met de daarmee corresponderende mogelijke toevoeging van een infinitief, vallen in zeven groepen uiteen. De toevoeging van een infinitief is in de praktijk overigens soms heel ongewoon, met name in de groepen [2], [4], [6], [7] en in mindere mate [3].
  1. De uitbreiding (hier: werkwoordelijke aanvulling) is een passief deelwoord; de mogelijke infinitief is het verzwegen hulpwerkwoord van het passief worden (zie voor dit soort gevallen [18.5.2.3/ii]).
    1Hij kan het ook niet helpen, dat moet gezegd.
  2. De uitbreiding is een adjectief; de mogelijke infinitief is een koppelwerkwoord of equivalent daarvan (bijv.
    (te) worden zijn gaan
    ).
    2aDie glazen hoeven niet zo vol.
    bDie glazen hadden niet zo vol gehoeven.
    3Die rok kan een heel stuk korter.
    4Hij wilde niet dood.
  3. De uitbreiding is een bepaling van richting; de mogelijke infinitief is een werkwoord van beweging (bijv.
    gaan reizen
    ).
    5De kinderen kunnen om acht uur naar bed.
    6Ik moet nog naar Antwerpen.
    7Hij mag weg.
  4. De uitbreiding is een lijdend voorwerp dat een kledingstuk aanduidt, gevolgd door op, om of aan; de mogelijke infinitief is (te) hebben/(te) doen in de betekenis 'aan het lichaam dragen'.
    8Ik wil geen hoed op, hoor!
    9(Je hebt nog zo'n lekkere warme sjaal.) Moet je die niet om?
    10Mag ik vandaag mijn rode jurk aan?
  5. De uitbreiding is een willekeurig lijdend voorwerp; de mogelijke infinitief is (te) hebben in de betekenis 'krijgen'. Toevoeging van een infinitief is hier goed mogelijk. Het gebruik zonder infinitief komt vooral in gesproken taal voor.
    11Ik wil zo graag een nieuwe fiets voor mijn verjaardag.
    12Wil je nog een boterham?
    13Hij mag ook wel een present-exemplaar.
    14Nee, ik hoef niets meer.
    15Hij moet en zal een snoepje.
    De constructie is niet mogelijk bij het werkwoord kunnen; vergelijk 16 en 17 enerzijds en 18 anderzijds:
    16Ik wil geen borrel meer.
    17Ik mag geen borrel meer.
    18Ik kan geen borrel meer.uitgesloten
    Opmerking
    Verdieping
    Opmerking
    Wel mogelijk is:
    iIk kan geen borrel meer op.
    waarbij als infinitief krijgen of drinken toegevoegd kan worden.
  6. De uitbreiding is een vragend of onbepaald voornaamwoord als lijdend voorwerp; de mogelijke infinitief is doen ('verrichten', 'uitvoeren').
    19(Je wilt hier dus komen werken.) Vertel eens: wat kun je?
    20Wat wil je in mijn kamer?
    21Wat moet hij hier?
    22He, ik mag ook nooit wat.
  7. De uitbreiding is het voornaamwoord het, dat of zoiets als onderwerp. Dat voornaamwoord verwijst naar de inhoud van de voorafgaande zin of naar een handeling in een bepaalde situatie (bijv. in 25). De mogelijke infinitief is soms zijn, maar toevoeging van een infinitief is hier hoogst ongebruikelijk. Gevallen van dit type komen zowel met eigenlijk- als met oneigenlijk-modale werkwoorden voor.
    23A: Mag ik van u twee ons gehakt? (volgens type [5]) B: Dat mag/kan.
    24U wilt hier rechtsaf slaan. Mag dat?
    25(Iemand gooit achteloos een leeg blikje weg. Een voorbijganger zegt: ) Moet dat?
    26Ik begrijp niet hoe zoiets kan.
    27A: Ik denk dat hij al met vakantie is. B: Zou het? (eigenlijk-modaal) A: Het/dat moet haast wel. (eigenlijk-modaal)
    Ook in de vaste uitdrukking dat zal wel (= 'dat zal wel waar zijn'; vaak ironisch bedoeld als uiting van twijfel of ongeloof) komt het eigenlijk-modale zullen voor. Moeilijk in te delen in één van beide modale categorieën is: wat zou dat?, bijv. in:
    28A: Nou wil hij hier weer komen logeren! B: Wat zou dat? ('dat is toch niet erg?')
    Naast het uitroepende equivalent het zou wat! komt ook voor het mocht wat!, eveneens met de betekenis 'het kan best zijn, maar wat dan nog?'.
2
In een groot aantal gevallen komt geen (systematische) uitbreiding voor van de types die in 1 hierboven vermeld zijn. Welke infinitief eventueel kan worden toegevoegd, moet uit de context worden opgemaakt. Vaak is in de praktijk de toevoeging van een infinitief ook hier weer ongewoon of (vrijwel) onmogelijk.
29Mijn benen willen niet meer zo goed.
30De motor wil niet.
31Dubbelparkeren mag niet.
32Een paspoort moet natuurlijk wel, maar een visum hoeft niet.
33Ik moet nog drie regels.
34Hij moest plotseling heel erg nodig. (namelijk 'naar de wc')
35Ik moet geen koffie. ('lusten/willen')
36Hij kan gewoon niet buiten zijn agenda.
37Ik kan morgen wel.
38'Jullie bent' kan wel, maar 'jullie zijn' is gewoner.
39Je zal, of je wilt of niet.
40Zullen we dan maar? (eigenlijk-modaal)
De context kan uiteraard een groot aantal verschillende infinitieven mogelijk maken. Zo bepaalt de omstandigheid wat de spreker van zin 33 aan het doen is, of die zin moet worden aangevuld met schrijven, intypen, lezen, onderstrepen, corrigeren, uitvlakken, van buiten leren, enzovoort.
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997
    Interessante links