1.3.4 Hiaatvermijding
Een opeenvolging van twee klinkers in een woord is geen optimale fonologische
vorm: klinkers worden bij voorkeur gescheiden door een medeklinker, en hebben
bij voorkeur een aanzet. Als twee klinkers op elkaar botsen
spreken we van een hiaat, dat we zien in de woorden chaos xa.ɔs, aorta a.ɔr.ta, Ephraim ɛ.fra.im en farao fa.ra.o.
Wat zijn de mogelijkheden in het Nederlands om een hiaat te vermijden? Een eerste
optie geldt voor het geval een sjwa botst op een volgende vocaal binnen een
prosodisch woord, een situatie die zich alleen voordoet in gelede woorden. De
sjwa kan dan weggelaten worden. Dit is de regel van Prevocalische
sjwa-deletie, die bijvoorbeeld heeft gewerkt in het woord
zijdig, de combinatie van
zijde met het suffix -ig. Hier is een van de twee opeenvolgende sjwa’s in
zɛidə-əɣ
verdwenen, met als uitkomst de fonetische vorm
zɛidəx.
Dat het de eerste van beide sjwa’s moet zijn die verdwenen is, zien we aan een
woord als stupiditeit, afgeleid van
stupide, waar de woordfinale
sjwa van stupide verdwijnt voor de
i van
-iteit.
Een tweede manier om een hiaat te vermijden is het invoegen van een glijklank
tussen twee klinkers. Dit gebeurt in situaties waar twee volle klinkers op
elkaar botsen, behalve na de
a. Dit
is de regel van Glijklank-invoeging. De ingevoegde glijklank is een
ɥ na
ronde voorklinkers, een
j na
ongeronde voorklinkers, en een
ʋ na
achterklinkers.
Tabel 1. Glijklank-invoeging
duo | dyɥo |
dieet | dijet |
douane | duʋanə |
Een derde manier om een hiaat te vermijden is de invoeging van een
glottisslag
ʔ, een
klapje van de stembanden. Zo’n glottisslag kun je beschouwen als een soort
medeklinker. Deze invoeging gebeurt na een
a,
waar de andere opties voor vermijding van een hiaat niet beschikbaar zijn, maar
alleen als de volgende lettergreep klemtoon draagt. Een voorbeeld is de
uitspraak van het woord aorta als
aʔɔrta.
De glottisslag is hier de aanzet van de tweede lettergreep.
Verder lezen
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
3.0 | Geert Booij | september 2020 | |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 1,../../data/archief/ans2/e-ans/01/body.html; |