3.5.4.3 Leenwoorden
Verder lezen
1
Bij leenwoorden worden soms meervoudsuitgangen gebruikt uit de taal waaraan
de woorden ontleend zijn, dikwijls naast Nederlandse uitgangen. In het
merendeel van de gevallen gaat het om Latijnse woorden, of Griekse woorden
die via het Latijn tot ons zijn gekomen.
De voornaamste categorieën van (Grieks-)Latijnse leenwoorden zijn die op:
-a: Het gaat hier onder meer om oorspronkelijk Latijnse
woorden die de uitgang
-ae kunnen krijgen (naast -a's), bijv.
alumna - alumnae,
collega - collega's/collegae;
liquida - liquidae.
Verder kunnen oorspronkelijk Griekse woorden op
-ma naast -a' s de
uitgang -ata
krijgen, bijv. dogma - dogma'
s/dogmata, emblema - emblema'
s/emblemata, lemma -
lemmata/lemma's, trauma -
trauma's/traumata.
Opmerking
Verdieping
Opmerking
Bij woorden die niet aan de klassieke talen ontleend zijn, zoals
aria,
opera,
poema,
veranda, zijn alleen de
meervouden aria's enz.
mogelijk.
-e: In enkele
gevallen komt een meervoud op
-ia voor, bijv.
personalia (plurale tantum),
plurale - pluralia,
singulare - singularia,
universale - universalia.
-ex/-ix
: Hier komt een meervoud op
-ices voor, naast
het Nederlandse -en, bijv. codex -
codices, index -
indexen/indices, matrix -
matrices/matrixen. Als meervoud van
rectrix is mogelijk
rectrixen of
rectrices (in dit geval
uitgesproken zoals in
directrices).
-is: De uitgang -is wordt veranderd in
-es of er wordt
een Nederlandse vorm op -issen gebruikt, bijv.
basis - bases/basissen,
crisis - crises/crisissen,
dosis - doses/dosissen.
-men: De Nederlandse meervoudsuitgang -s is
gebruikelijker dan de vervanging van -men door
-mina, bij
examen - examens/examina,
specimen - specimens/specimina,
tentamen - tentamens/tentamina.
Maar wel uitsluitend een meervoud op -mina hebben bijv.:
(pro)nomen - (pro)nomina,
volumen - volumina. De
plantennaam cyclamen heeft als
meervoud cyclamens.
-um: De uitgang -um wordt veranderd in
-a, ofwel van een
-s voorzien; in veel gevallen komen beide vormen voor, bijv.
centrum - centra/centrums,
gymnasium -
gymnasia/gymnasiums, museum -
musea/museums; met een verschil in betekenis:
criterium - criteria ('
beginsel', 'maatstaf'), criterium -
criteriums/criteria (wielerwedstrijd). In strijd met
de regel worden dubbele meervoudsvormen als musea'
s en podia'
s aangetroffen.
Namen van planten en bloemen op -um hebben uitsluitend
-s, bijv. anthurium -
anthuriums, geranium -
geraniums.
-us: Hier moeten drie subcategorieën onderscheiden
worden:
-
Woorden die hun uitgang in het meervoud veranderen in -era of -ora. Het zijn een zeer beperkt aantal het-woorden, bijv. genus - genera, tempus - tempora.
-
Woorden die hun uitgang in het meervoud veranderen in -i; soms komt -ussen voor. Het zijn de -woorden: een vrij groot aantal mannelijke persoonsnamen en een enkele zaaknaam. Voorbeelden van persoonsnamen zijn: alumnus - alumni, doctorandus - doctorandi/doctorandussen, promovendus - promovendi. Als regel krijgen persoonsnamen op -icus altijd -i, bijv.: chemicus - chemici, criticus - critici, diabeticus - diabetici, historicus - historici, informaticus - informatici, romanticus - romantici. Een uitzondering vormt practicus: naast het meervoud practici is ook practicussen mogelijk. Een voorbeeld van een zaaknaam is catalogus - catalogi/catalogussen.
-
Woorden die in het meervoud alleen op -ussen kunnen uitgaan. Het zijn de- en het-woorden, meestal zaaknamen. Voorbeelden: circus - circussen, cursus - cursussen, krokus - krokussen, prospectus - prospectussen, rebus - rebussen, virus - virussen.
In vaktalen worden de Grieks-Latijnse meervoudsuitgangen meer gebruikt dan
in de standaardtaal.
2
Bij woorden van Italiaanse herkomst op
-o wordt deze klinker in het meervoud soms veranderd in
-i; daarnaast komt
een gewoon s -meervoud voor, wat meestal de voorkeur heeft en
soms de enige mogelijkheid is. Voorbeelden: concerto
- concerti/concerto's, porto
- porto's/porti, saldo -
saldi/saldo's, solo - solo'
s/soli, tempo - tempo'
s/tempi, cello - cello'
s, salto - salto'
s, salvo - salvo'
s, torso - torso'
s Het woord
collo heeft het meervoud
colli; daarnaast erkennen de
woordenboeken ook een enkelvoudsvorm
colli met als meervoud
colli's.
3
Verder worden incidenteel in bepaalde contexten wel meervoudsvormen uit
andere talen gebruikt. Zo zal men in een boek over de voormalige
Sovjet-Unie bijv. de vorm
bolsjeviki kunnen aantreffen,
in een boek over Israël het meervoud
kibboetsim, enzovoort. Normaal
is lunches als meervoud van
lunch.
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
| versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
| 2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
| 2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 |