Neoklassieke substantivische samenstellingen zijn woorden als de volgende:

Onder neoklassieke samenstellingen verstaan we samenstellingen waarin de beide delen aan de klassieke talen Grieks of Latijn ontleende confixen zijn, zoals in de voorbeelden in (1a), of een van de delen, zoals in (1b). Een confix is een morfeem met een lexicale betekenis dat niet als zelfstandig woord kan optreden. Een voorbeeld is het woord fotograaf dat bestaat uit de (uit het Grieks afkomstige) confixen foto ‘licht’ en graaf ‘schrijver’.

Neoklassieke confixen komen uit het oud-Grieks en het Latijn, maar kunnen ook via andere talen zoals het Frans en het Engels in het Nederlands zijn terechtgekomen. Ze worden veel gebruikt in de wereld van de wetenschap en de techniek, zoals in medische en chemische terminologie. Naar hun aard hebben deze samenstellingen een internationaal karakter.

We kunnen hier dan ook spreken van interlinguale morfologie; zie Meesters (2004).

Veel confixen worden dan ook in een groot aantal talen aangetroffen. Een voorbeeld is de neoklassieke samenstelling telefoon, bestaande uit de confixen tele ‘ver’ en foon ‘geluid’, waarvan onder meer de volgende varianten voorkomen:

Omdat deze morfemen geen woorden zijn, hebben we geen directe toegang tot hun betekenis. Kennis van die betekenis kan echter wel aanwezig zijn door scholing, of doordat er een aantal woorden zijn met zo’n confix, een woordfamilie, waardoor de betekenis van dat confix wel herkend zal worden. Zo zijn er heel wat woorden op -grafie met daarin het confix graaf zoals:

waardoor de betekenis ‘schrijven/beschrijven’ van grafie toegankelijk is als men een of meer van die woorden kent.

Confixen waarvan de een uit het Grieks komt, en de andere uit het Latijn, worden soms gecombineerd. Een voorbeeld is de samenstelling genocide, waarvan het eerste confix Grieks is (‘volk’) en het tweede Latijn (‘moord’).

Dit woord werd gemaakt door de Brits-Poolse jurist Raphael Lemkin om de holocaust (ook een neoklassieke samenstelling) te karakteriseren. Zie Philippe Sands (2016), East West Street.

Sommige confixen komen alleen voor aan het begin van een woord, zoals tele-, andere alleen aan het eind, zoals -theek. Er zijn ook confixen die in beide posities kunnen voorkomen, zoals het confix foon in respectievelijk fonologie en telefoon.

Een neoklassieke samenstelling als psychologie kunnen we structureren als psych-o-log-ie. Hierin treedt de klank /o/ op als een verbindingsklank tussen de confixen psych en log.

Deze klinker wordt gebruikt als verbindingsklank in Griekse samenstellingen.

Deze verbindingsklank vinden we ook in een samenstelling als speel-o-theek, waarin het eerste deel een inheems woord is. Op het confix loog volgt nog het suffix -ie dat het hele woord tot een substantief maakt.

De volgende typen neoklassieke substantivische samenstellingen kunnen onderscheiden worden:

Als het tweede woord een substantief is, volgt daaruit dat het woord als geheel een substantief is omdat in samenstellingen het rechterdeel het hoofd is. In de andere gevallen is de woordsoort doorgaans wel af te leiden uit de betekenis van het woord. Daarnaast zijn de vele neoklassieke samenstellingen op -ie ook voorspelbaar substantieven, op grond van de aanwezigheid van dit element. Er zijn ook veel neoklassieke adjectivische samenstellingen, zoals biomedisch.

Neoklassieke samenstellingen die uitsluitend uit confixen bestaan, krijgen hoofdklemtoon op het tweede confix, evenals samenstellingen met een tweede deel als confix. Samenstellingen met alleen een eerste deel als confix hebben meestal de klemtoon van normale samenstellingen, namelijk op het eerste deel, zoals aangegeven in Tabel 1. Toch vinden we ook wel zulke samenstellingen met finale klemtoon, zoals astro-fýsica.

Van den Toorn (1988a), Meesters (2004), Wermuth et al. (2021).