12.3.2.1.4 Het voorvoegsel her-
Het voorvoegsel her- is, anders dan de andere inheemse prefixen, niet woordsoortbepalend. Zo combineert her- niet alleen met werkwoorden zoals in herademen, maar ook met een substantief als examen, met als resultaat het substantief herexamen. Deze eigenschap van her- impliceert dat het alleen werkwoorden kan vormen met een werkwoord als basiswoord.
De combinatie van het voorvoegsel her- met een werkwoord heeft meestal de betekenis: 'het opnieuw verrichten van de activiteit die door het basiswoord genoemd wordt'. Van een aantal werkwoorden die beginnen met her- zit in de betekenis ook het element 'wijziging'. Dit betekeniselement is bijvoorbeeld aanwezig in werkwoorden als herroepen, hervormen en herzien, met als gemeenschappelijke betekenis 'veranderen'.
Verder lezen
Voorbeelden van met her- gevormde werkwoorden zijn:
Het voorvoegsel her- is niet beklemtoond in de werkwoorden van het type (1a), maar draagt de hoofdklemtoon in werkwoorden van de typen (1b-d).
Tot dit productieve type rekenen we ook een aantal afleidingen waarvan het basiswoord begint met het voorvoegsel ver-. In sommige gevallen valt ver- weg en komt her- daarvoor in de plaats:
2herenigen (naast: verenigen), hernieuwen (naast: vernieuwen), heroveren (naast: veroveren).
De voltooide deelwoorden van de werkwoorden in (1) zien er als volgt uit:
De algemene regel is dat het prefix ge- niet optreedt bij voltooid
deelwoorden die beginnen met een onbeklemtoond prefix. Dat geldt ook voor de
voltooid deelwoorden van de werkwoorden in (1a). Die krijgen niet het prefix
ge- omdat ze beginnen met het onbeklemtoonde
voorvoegsel her-. Dit staat in tegenstelling tot de
werkwoorden in (1c), waar her- beklemtoond is,
zodat ge- wel optreedt (3c). De vorm van de
voltooid deelwoorden in (3b) suggereert dat het voorvoegsel her- hier wordt opgevat als het eerste deel van een
samenkoppeling, waarvan het tweede deel begint met een
onbeklemtoond prefix, want het prefix ge- wordt
weggelaten (vergelijk het voltooid deelwoord
aanbevolen van de
samenkoppeling aanbevelen). Dit
geldt ook voor de combinaties herop
en heruit in (1d/3d), hoewel her- een gebonden morfeem is.
Immers, hier wordt het prefix ge- woordintern,
direct voor de stam, en niet voor her-, geplaatst. De mogelijke interpretatie als samenkoppeling van
her-werkwoorden met een geprefigeerde stam
zoals herbenoemen
en herbestemmen blijkt ook
uit hun scheidbaarheid in zinnen, parallel aan her-werkwoorden afgeleid van een samenkoppeling zoals
heropvoeden en
heropbouwen:
Zie De Vries (1975: 136).
4 Het voorstel aan de gemeenteraad is om 3 zittende
leden her te
benoemen.
Internet, geraadpleegd 8 februari
2022
Waarom zou U tijdelijk gebruik van uw
her te bestemmen
monument overwegen?
Internet, geraadpleegd 24 januari
2022
Zou je iemand herop kunnen
voeden?
Trouw
(02.10.2020)
Zeventien jaar lang heb ik er alles voor gedaan om
het café herop te
bouwen.
CHN
Wel is er sprake van enige variatie in de vorm van de voltooid deelwoorden van her-werkwoorden. Zo zijn voor hergroeperen drie vormen aangetroffen: hergroepeerd, gehergroepeerd en hergegroepeerd.
Zie Schultink (1964).
Literatuur
Schultink (1964), De Vries (1975)
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
3.0 | Geert Booij | juni 2022 | |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 12,../../data/archief/ans2/e-ans/12/body.html; |