ANS | 4.5.7 Bij substantieven als bepaling van gesteldheid

4.5.7 Bij substantieven als bepaling van gesteldheid

Verder lezen

Een substantief zonder lidwoord komt ook voor in een bepaling van gesteldheid, vooral als die door als of tot wordt ingeleid. Voorbeelden:

1Roger komt vandaag niet als vriend, maar als advocaat.

2Als voorzitter werd hij zeer gerespecteerd.

3Als taalkundige is hij geen cent waard.

4Als president zou hij dat toch mogen weten.

5Als Amerikaan heb je hier weinig rechten.

6René wil die schuur als moskee gaan gebruiken.

De bepaling van gesteldheid in deze zinnen kan worden geparafraseerd als 'in de hoedanigheid van (advocaat, voorzitter, enz.)', waaruit blijkt dat ook hier van de concrete persoon of zaak wordt geabstraheerd: de nadruk ligt op de functie, het beroep, de levensbeschouwing, enz.

Zoals bij het naamwoordelijk deel van het gezegde [4.5.6] hoeft het substantief zonder lidwoord ook hier geen getalscongruentie met het onderwerp te vertonen:

7Ze komen hier als advocaat.

8Ze zijn mislukt als pianist.

Heeft het substantief een lidwoord, dan krijgt de als -groep de waarde van een bijwoordelijke bepaling van vergelijking en is getalscongruentie in de regel (maar niet altijd, vergelijk 9a -9b met 10a -10b) verplicht:

9aJan spreekt als een advocaat. ('zoals een advocaat dat doet')

bJan en Marcel spreken als advocaten.

10aJan en Marcel zijn zo slim als een vos.

bJan en Marcel zijn zo slim als vossen.

Aan de persoon of personen door het onderwerp genoemd, wordt in 9a en 9b slechts impliciet een hoedanigheid toegekend. In 9a wordt Jan, wat zijn spreken betreft, vergeleken met een advocaat, d. i. een willekeurig exemplaar van de categorie van advocaten.

Een ander kenmerk dat de bepaling van gesteldheid zonder lidwoord gemeen heeft met het overeenkomstige naamwoordelijke deel van het gezegde, is dat in beide gevallen geen oordeel of waardering wordt uitgesproken. Is er wel sprake van beoordeling, dan moet het lidwoord gebruikt worden. Voorbeelden:

11aHij spreekt als echte advocaat.uitgesloten

bHij spreekt als een echte advocaat.

12aHij wordt erkend als vorst.

bHij wordt erkend als een vorst.uitgesloten

Soms zijn beide types mogelijk, maar dan wel met een duidelijk betekenisverschil:

13aDe overleden popzanger wordt als een heilige vereerd.

bPetrus wordt als heilige vereerd.

In 13b wordt Petrus niet beoordeeld als een heilige, maar wel wordt de feitelijkheid van Petrus' heilig-zijn erkend. In die feitelijke hoedanigheid wordt hij vereerd. In 13a wordt de verering van de overleden popzanger vergeleken met de verering van een heilige; die vergelijking berust op het persoonlijke oordeel van de spreker.

Het verschil tussen objectieve en subjectieve kwalificering komt ook duidelijk tot uiting bij andere types van bepaling van gesteldheid. In de volgende zinnen moet het lidwoord worden gebruikt na werkwoorden die een subjectieve beoordeling impliceren; is dat niet het geval, dan mag het niet gebruikt worden: beoordelend

14Ze zagen me aan voor een dief.

15Ik vind hem een sufferd.

16Ik acht hem een goede vriend.

17Ik houd hem voor een bedrieger.

niet-beoordelend

18Hij werd benoemd/aangesteld tot assistent.

19Zij werd verkozen tot voorzitter.

20Wouter werd uitgeroepen tot overwinnaar.

21Hij is gepromoveerd tot doctor in de scheikunde.

22Hij is tot ridder geslagen.

23Dat dient als aansteker.

24Karel is nog steeds niet tot Nederlander genaturaliseerd.

25Hij is wel bekeerd tot christen.

Een enkele keer treffen we een uitzondering aan, bijv. bij de werkwoorden uitmaken (voor) en uitschelden (voor):

26Ze maakte me uit voor klaploper.

ANS

Taalportaal

Taaladvies

versie	redacteur(en)	datum	opmerkingen
2.1		januari 2019	Automatische conversie van ANS 2.0
2.0	W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn	1997

Woordenboeken

Corpora en lexica

Overige bronnen