Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
9.4 Voorzetseluitdrukkingen
Op grond van en aan de hand van in (1) zijn voorbeelden van voorzetseluitdrukkingen. Het zijn vaste uitdrukkingen die de kern vormen van een voorzetselconstituent; net als voorzetsels gaan ze vooraf aan hun complement. Voorzetseluitdrukkingen bestaan uit een voorzetsel, een zelfstandig naamwoord (soms voorafgegaan door een lidwoord) en nog een voorzetsel. Soms zijn deze vaste uitdrukkingen te vervangen door een enkel voorzetsel. Zo zouden we in (1a), bijvoorbeeld, de voorzetseluitdrukking op grond van kunnen vervangen door het voorzetsel vanwege, en in (1b) aan de hand van door met, zonder veel aan de betekenis te veranderen.
1aOp grond van die werkwijze werd Chodorkovski in 2003 gearresteerd en beschuldigd van belastingontduiking.
bDe route mag je zelf uitstippelen aan de hand van een kaart en een kompas.
Niet alle voorzetseluitdrukkingen zijn op die manier te vervangen door een voorzetsel. Het is bijvoorbeeld niet mogelijk om voor de voorzetseluitdrukkingen in (2), op verzoek van, in antwoord op en in tegenstelling tot, een enkel voorzetsel als alternatief te verzinnen.
2aOp verzoek van de rechter komen alle partijen de zaak voor de rechtbank toelichten.
bBenedictus XVI deed zijn uitspraak in antwoord op een vraag van een journalist.
cIn tegenstelling tot het eiland Cyprus is Slovenië een exporteconomie.
Ook al zijn de voorzetseluitdrukkingen in (2) niet te vervangen door een enkel voorzetsel, ze hebben met de voorzetseluitdrukkingen in (1) gemeen dat ze een vaste combinatie vormen van een voorzetsel, een zelfstandig naamwoord en nog een voorzetsel. Die vaste combinatie laat maar weinig of helemaal geen variatie toe. Het is bijvoorbeeld niet mogelijk om in de combinatie in antwoord op, zoals in (2b), andere voorzetsels te gebruiken (*naar antwoord op, *in antwoord tot) of een bijvoeglijk naamwoord toe te voegen (?in snel/herhaald/vriendelijk antwoord op).
In (ia) hieronder vinden we dezelfde combinatie, op grond van, als in (1a), maar in (ia) vormen die woorden geen voorzetseluitdrukking. Op grond van is in (ia) niet de kern van een voorzetselconstituent: op en van zijn elk de kern van een eigen voorzetselconstituent. Van is de kern van de voorzetselconstituent van de familie Spiritus. Die voorzetselconstituent is het complement van het zelfstandig naamwoord grond: samen vormen zij een nominale constituent. Die nominale constituent is het complement van het voorzetsel op. Op beschrijft in (ia) een ruimtelijke relatie en, anders dan in het geval van voorzetseluitdrukkingen, komen we ook andere ruimtelijke voorzetsels tegen in combinatie met grond van ..., zoals boven en in:
iaDe illegaal gebouwde voetbalaccommodaties staan op grond van de familie Spiritus.
b[E]en dakgoot bijvoorbeeld mag ook niet boven grond van de buren hangen.
Internet, geraadpleegd 22 mei 2020 
cMeestal liggen onze waterleidingen in grond van gemeente, provincie of waterschap.
Internet, geraadpleegd 22 mei 2020 
Ook kunnen we geen lidwoord of bezittelijk voornaamwoord toevoegen zonder de betekenis van in antwoord op, namelijk zoiets als ‘ter beantwoording van’, te veranderen (zie 3a); hetzelfde geldt voor het gebruik van het meervoud (zie 3b). De combinaties in (3) zijn dan ook geen voorzetseluitdrukkingen. Merk op dat we aan deze combinaties juist gemakkelijk bijvoeglijk naamwoorden kunnen toevoegen: in lange/goedgeformuleerde/beknopte antwoorden.
3aDewael gaf deze gegevens in zijn antwoord op een vraag van volksvertegenwoordiger [...] Willy Cortois.
bOndertussen relativeerde minister Verdonk in antwoorden op Kamervragen haar eerdere stellige uitspraken.
Voorzetseluitdrukkingen zijn een relatief jonge ontwikkeling in onze taal: in de laatste eeuwen is het aantal voorzetseluitdrukkingen en de frequentie van hun gebruik flink toegenomen. Ze worden vooral gebruikt in meer formele taal.
Verder lezen
In onderstaande paragrafen gaan we dieper in op de grammaticale kenmerken van voorzetseluitdrukkingen en geven we een overzicht van voorzetseluitdrukkingen, inclusief gebruiksvoorbeelden en informatie over hun frequentie.
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 Maaike Beliën januari 2021
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997 hoofdstuk 9,../../data/archief/ans2/e-ans/09/body.html;
    Interessante links