24.1 Inleiding
Verder lezen
1
In de delen twee en drie van dit boek zijn allerlei soorten taalelementen
behandeld die als ondergeschikt aan andere beschouwd worden. Zo zijn in een
constituent de begeleidende elementen ondergeschikt aan de kern (bijv. de
nabepaling van de warme bakker in de naamwoordelijke
constituent brood van de warme bakker) en hebben zinnen
die zinsdeel zijn een ondergeschikte functie in een grotere zin (bijv. de
lijdendvoorwerpszin hoe laat het is in de samengestelde
zelfstandige zin Ik weet hoe laat het is). Behalve deze
onderschikkingen bestaan er ook nevenschikkingen.
nevenschikkingen zijn
constructies bestaande uit twee of meer taalelementen (woorden of groepen
van woorden, waaronder ook zinnen) die een reeks van (zonder meer) naast
elkaar geplaatste, gelijkwaardige leden vormen, en die door
(nevenschikkende) voegwoorden of reeksvormers verbonden zijn of althans
verbonden kunnen worden. Die taalelementen noemen we de
ledenvan de nevenschikking. Ze zijn gelijkwaardig en heten
daarom nevengeschikt, in tegenstelling tot de zojuist genoemde
ondergeschikte elementen. Voorbeelden (de leden van de nevenschikking zijn
gecursiveerd):
1Wil je koffie of
thee?
2Schip en
bemanning gingen verloren.
3Ik heb zowel de
minister als de secretaris op de hoogte
gebracht.
4De kinderen waren
moe en ze gingen vlug naar
bed.
5Ze hebben ogen
maar ze zien niet.
In dit hoofdstuk worden enkele algemene kenmerken van nevenschikkende
verbindingen besproken. In de hoofdstukken 25 en 26 worden vorm- en
betekeniskenmerken van verschillende soorten nevenschikkingen behandeld.
2
In
[27] komt de samentrekking aan de orde. Omdat in de hoofdstukken
over de nevenschikking de samentrekking op sommige plaatsen al ter sprake
moet komen, wordt hieronder een zeer korte omschrijving van dit
verschijnsel gegeven. Samentrekking doet zich overigens wel voor een
belangrijk deel, maar niet uitsluitend in nevenschikkingen voor.
Samentrekking is het weglaten van één of meer identieke taalelementen in
een twee- of meerledige taaluiting; de term wordt ook gebruikt voor het
resultaat van het weglaten. In de voorbeelden
6,
7 en
8 kunnen de (b)-zinnen beschouwd worden ontstaan te zijn door samentrekking van de
(a)-zinnen; we kunnen ook zeggen: de (b)-zin is
telkens een samentrekking van de (a) -zin.
Voor de grafische aanduiding van samentrekking geldt het volgende. Wordt er
een woorddeel weggelaten, dan volgen we de gebruikelijke spelling (zie
6b). Wordt er meer dan een
woorddeel weggelaten (dus een woord of een groep woorden), dan gebruiken we
(althans in de hoofdstukken 24 t/m 27 van dit boek) voor een of meer
weggelaten elementen het teken '(-)' (zie
7b en
8b).
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 |