Zin 1a kan samengetrokken worden tot 1b:

De samentrekking bestaat hier uit weglating van de persoonsvorm krijgt in het tweede lid van 1b. Eenzelfde weglating van de persoonsvorm treffen we aan in 2b, 3b en 4b, vergeleken met 2a, 3a en 4a; we spreken daarom ook hier van samentrekking:

Zin 1a is een nevenschikking bestaande uit twee hoofdzinnen. In 2a en 4a hebben we te maken met een rompzin gevolgd door een bijzin, in 3a met het omgekeerde. De zinnen 2a, 3a en 4a zijn dus samengestelde zinnen.

In de voorbeelden worden de voegwoordelijke uitdrukkingen dan dat (met facultatief dat), behalve dat en in plaats (van) dat (beide met verplicht dat), die de bijzinnen inleiden, bij samentrekking vervangen door vormen zonder dat. Dit gebeurt altijd als de persoonsvorm (eventueel samen met andere zinsdelen of zinsdeelstukken) wordt weggelaten (zie 4 en vergelijk Opmerking 2).

Van de algemene regels voor samentrekking op zinsniveau bij nevenschikkingen (zie [27.5.1]) geldt regel [1] - over de identiteit naar vorm, betekenis en grammaticale functie van de gemeenschappelijke delen - ook in samengestelde zinnen. Regel [2] handelt over nevenschikkingen met reeksvormers en is dus hier niet van toepassing. Bij de regels [3] en [4], die betrekking hebben op voorwaartse en achterwaartse samentrekking moet ten aanzien van samengestelde zinnen het volgende opgemerkt worden.

In zin 1b hierboven heeft voorwaartse samentrekking plaatsgevonden; achterwaartse samentrekking is hier onmogelijk:

Dit blijft zo als de leden van de nevenschikking omgekeerd worden:

Bij de samengestelde zinnen is dat anders. Beschouwen we eerst zin 4, waarvan de rompzin en de bijzin zonder meer van plaats kunnen wisselen (zoals in 7):

Bij samentrekking vindt de weglating van de gemeenschappelijke persoonsvorm krijgt plaats in de bijzin, ongeacht of die op de rompzin volgt (zoals in 4b) of eraan voorafgaat (zoals in 7b).

Ditzelfde geldt in principe voor de zinnen 2 en 3, al zijn daar kleine complicaties. De behalve-zin in 3 kan wel achter de rompzin geplaatst worden (zoals in 8), maar vereist dan een speciale intonatie (lage toon); de in 3 gegeven volgorde is ongetwijfeld gebruikelijker. De dan-zin in 2 kan vooropgeplaatst worden (zoals in 9), maar moet dan nog voorafgegaan worden door de bepaling waarvan hij afhankelijk is (vaker); ook hier is de in 2 gegeven volgorde gebruikelijker. Vergelijk (in 9 is in beide zinnen een zinsdeel toegevoegd om ondubbelzinnig te laten blijken tot welke zin de resterende persoonsvorm behoort):

We kunnen hieruit concluderen dat, als in samengestelde zinnen die overeenkomst vertonen met nevenschikkingen waarin voorwaartse samentrekking voorkomt, de weglating van het gemeenschappelijke element of de gemeenschappelijke elementen plaatsvindt in de bijzin, deze weglating wat de richting betreft zowel voorwaartse als achterwaartse samentrekking tot gevolg kan hebben.

Bij achterwaartse samentrekking is de richting bij nevenschikkingen en samengestelde zinnen hetzelfde. Vergelijk:

Voor de nevengeschikte hoofdzinnen in 10 en 11 en de combinaties van rompzin en dan -zin in 12 en 13 blijkt hieruit dat hier steeds achterwaarts wordt samengetrokken, ongeacht de volgorde van de leden.

Hetzelfde is aan te tonen voor zinnen met behalve en in plaats van. We volstaan met vereenvoudigd voorbeeldmateriaal:

Hierboven zijn in de voorbeelden samengestelde zinnen gebruikt met bijzinnen ingeleid door dan (dat), behalve (dat) en in plaats (van) (dat).

De dan-zinnen zijn wat de mogelijkheden tot samentrekking betreft in principe gelijk te stellen met zinnen die ingeleid worden door vergelijkende voegwoorden die een gewone vergelijking uitdrukken (zie [10.3.14.2]). Voorbeelden:

In zinnen met behalve (dat) kan het voegwoord zowel beperkende als uitbreidende betekenis hebben (zie respectievelijk [10.3.11] en [10.3.12]). De eerste betekenis komt voor in 19, de tweede in 20:

De zinnen met in plaats (van) (dat) geven geen aanleiding tot verdere opmerkingen.

Bij gebrek aan voorstudies is het niet mogelijk een overzicht te geven van de mogelijkheden tot samentrekking op zinsniveau in samengestelde zinnen, en deze te vergelijken met die in nevenschikkingen. We volstaan daarom met een aantal aanvullende voorbeelden van samentrekking in samengestelde zinnen met een vergelijkend voegwoord, behalve (dat) en in plaats (van) (dat), die in principe dezelfde mogelijkheden lijken te hebben. Daarna volgen twee opmerkingen over andere gevallen.

Uit de voorbeelden 21 t/m 41 blijkt, dat - zoals al aan het eind van 1 vermeld - zinnen waarin door samentrekking een persoonsvorm (eventueel met andere zinsdelen of zinsdeelstukken) is weggelaten, ingeleid worden door verbindende elementen zonder dat (dan, als, behalve, in plaats van). De voorbeelden 42 t/m 47 laten zien dat hetzelfde geldt voor beknopte bijzinnen, waarin geen persoonsvorm voorkomt. (Zie ook Opmerking 2 hierna.)