Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
12.3.4.1.1 Samenkoppelingen met aan
Er kunnen voor samenkoppelingen met aan drie betekenisgroepen onderscheiden worden.
  1. Het partikel aan voegt aan het werkwoord de betekenis 'nabijheid' of 'oppervlakkig contact' toe. Het procedé is productief. Voorbeelden zijn:
    1aanbouwen, aandoen, aangeven, aangorden, aankoppelen
    Een voorbeeld is het gebruik van aandoen in de volgende zin:
    2Het jonge kind kreeg een applaus toen het zijn kleren voor het eerst zelf aandeed
    In een aantal gevallen is bovendien een betekenismoment van 'richting' of 'gerichtheid' aanwezig. Voorbeelden met deze betekenis zijn onder andere:
    3aandragen, aansjouwen, aankijken, aanleveren, aanblaffen
    Deze betekenis wordt geïllustreerd door het gebruik van aankijken in de volgende zin:
    4Je moet mij wel aankijken als je tegen me praat
  2. In een beperkt aantal gevallen geeft de met aan gevormde samenkoppeling het begin aan van de werking die door het werkwoord wordt uitgedrukt. Er is dus een inchoatieve betekenis. Zo betekent het vlees aansnijden: 'het vlees beginnen te snijden'. Het procedé is met deze betekenis niet productief. Andere voorbeelden zijn aanbraden en aangloeien.
  3. Samenkoppelingen als aanklooien en aanrotzooien, met de betekenis '(bij voortduring) onsamenhangend klooien, respectievelijk rotzooien', drukken een negatieve waardering uit. De zo gevormde samenkoppelingen kunnen in een zin alleen maar voorkomen als het woordje maar aanwezig is, bijv.:
    5Hij rommelt maar wat aan. informeel Deze vorm komt geregeld voor in standaardtalige contexten, vooral in het informele taalgebruik.
    Laat hem maar aanleuteren. informeel Deze vorm komt af en toe voor in standaardtalige contexten, vooral in het informele taalgebruik.
    Dit type samenkoppeling is productief. Wel is het gebruik van zulke samenkoppelingen beperkt tot informele taal. Voorbeelden zijn verder aankeutelen en aankutten
    Dit woord is ook de titel van een boek geschreven door Anouk Kemper, Uitgeverij Brandt, 2019.
    , allebei met de betekenis ‘ongericht bezig zijn, aanklungelen’.
    In een aantal gevallen is aan gecombineerd met een substantief of adjectief dat tot werkwoord is geconverteerd. Voorbeelden zijn:
    6aandijken, aandikken, aanmoedigen, aanmatigen
    In een samenkoppeling als aantijgen is er geen corresponderend basiswerkwoord tijgen.
    Partikelwerkwoorden met aan worden ook gebruikt in combinatie met het werkwoord komen, zoals in:
    7Van alle kanten kwamen mensen aangelopen/aanlopen.
    In deze constructie kan de samenkoppeling met aan alleen gebruikt worden in de vorm van een voltooid deelwoord of infinitief.
    Zie Booij & Audring (2007), Beliën 2016.
    Samenkoppelingen met aan kunnen qua betekenis tot meer dan één groep behoren. Zo hoort aanschreeuwen in (8a) tot de eerste groep en in (8b) tot de derde:
    8aIk schreeuwde hem aan.
    bHij laat dat kind maar aanschreeuwen.
    Het morfeem aan wordt in een aantal gelede werkwoorden zoals aanbídden en aanváarden als prefix gebruikt. In België worden de werkwoorden aanhoren en aanzien ook onscheidbaar gebruikt:.
    9aOnbewogen en met een glimlach aanhoorden de drie leden van de vrouwelijke punkgroep Pussy Riot gisteren hun vonnis. in BN Dit gebruik komt geregeld voor in standaardtalige contexten in het Belgische Nederlands.
    bZe aanzag mij nog altijd als een kind en niet als een volwassene. in BN Dit gebruik komt geregeld voor in standaardtalige contexten in het Belgische Nederlands.
Verder lezen
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taaladvies
    Dagenta
    Taalportaal
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 Geert Booij juni 2022
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997 hoofdstuk 12,../../data/archief/ans2/e-ans/12/body.html;
    Interessante links