Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
9.3.1.2 Directionele omzetsels
De meeste omzetsels drukken een pad uit, bijvoorbeeld waarlangs iets of iemand zich beweegt, zoals onder … vandaan, om … heen en naar … toe in (1):
1Bepaling van richting: beweging langs het pad
a Zweet druipt onder hun petten vandaan.
b De camera draait om de vrouw heen.
c De man liep naar zijn auto toe.
We kunnen de directionele omzetsels, net als directionele voorzetsels, indelen in drie typen: bron-, route- en doelomzetsels. Bij een bronomzetsel als onder … vandaan begint het pad bij het referentieobject, namelijk de- of datgene waarnaar het complement van de omzetsel verwijst. In (1a), bijvoorbeeld, start het pad waarlangs het zweet beweegt bij hun petten (preciezer: onder hun petten). Bij een routeomzetsel als om … heen passeert het pad het referentieobject op de een of andere manier, de vrouw in (1b). En bij een doelomzetsel, zoals naar … toe, eindigt het pad bij het referentieobject of gaat het in de richting van het referentieobject, zijn auto in het geval van (1c).
Verder lezen
Naast beweging langs het pad zoals in (1) zijn er nog andere gebruiksmogelijkheden van directionele omzetsels (net zoals we hebben gezien bij directionele voorzetsels). Hieronder worden die gebruiksmogelijkheden kort beschreven en geïllustreerd, voor zover mogelijk steeds met een bron-, route- en doelomzetsel.
Het pad uitgedrukt door een omzetsel kan ook als een langgerekte plaats opgevat worden, waarlangs iets zich uitstrekt.
2Bepaling van plaats: uitgestrekte locatie
aDe lichtmasten die de aanvliegroute aangeven, steken tussen de gebouwen uit.
bHet fietspad aan de oostkant van de A12 loopt onder de nieuwe weg door.
cTwee stenen muren lopen naar elkaar toe.
Een directioneel omzetsel kan ook gebruikt worden om een meer puntsgewijze locatie aan te duiden, namelijk aan het eind van het pad dat het omzetsel uitdrukt. We zien deze interpretatie bijvoorbeeld in voorbeelden met eenmaal, zoals in (3a), en met zijn, zoals in (3b), en dan vooral mogelijk met bronomzetsels en met sommige routeomzetsels, maar niet met doelomzetsels.
3Bepaling van plaats: locatie aan het eind van het pad
aEenmaal van het podium af liet de zanger zich bijzonder fel uit.
bHet duurde vijf jaar voor de onderzoekers met hun ijsboor door de gletsjer heen waren.
Iemands blik, ten slotte, kan ook het pad volgen dat uitgedrukt wordt door de omzetselconstituent, zoals in het geval van het werkwoord staren in (4a). Hetzelfde geldt voor andere vormen van perceptie en sensatie.
4Bepaling van richting: perceptie of sensatie langs het pad
aHij zucht en staart voor zich uit.
bIk … voelde door de plastic zak heen dat het wapens waren.
cOperazangers schreeuwen om het hardst tegen elkaar in.
Directionele omzetsels worden ook vaak op niet-ruimtelijke manieren gebruikt, bijvoorbeeld om een temporele relatie uit te drukken. Het zijn met name routeomzetsels die gebruikt kunnen worden om een tijdsrelatie aan te duiden, zoals door … heen, buiten … om  en tussen … door in (5), maar zie ook het gebruik van de doelomzetsels tot ... toe of naar ... toe in (6).
5Bepaling van tijd: routeomzetsels
aDoor de jaren heen is er veel veranderd.
bUit de geluidsinstallatie galmt tussen de speeches door opzwepende muziek.
cEr lopen buiten de wintermaanden om schapen te grazen.
6Bepaling van tijd: doelomzetsels
aHet platencontract heeft tot nu toe weinig opgebracht.
bNaar de avond toe nemen de wolken verder af.
Niet-ruimtelijke en niet-temporele gebruikswijzen van omzetsels vinden we in (7). In dit soort gevallen is het pad dat het omzetsel uitdrukt vaak op een metaforische manier te herkennen. Zo kunnen we de partijen in (7b) zien als objecten met hun eigen grenzen, waarover samenwerking zich langs een pad dient uit te strekken.
7Andere bepalingen
aWe steken boven het Limburgs gemiddelde uit qua prijzen van woningen.
bWe willen zeker meer samenwerking zien over de partijgrenzen heen.
cZelf ben ik graag met verschillende dingen tegelijk bezig, op het chaotische af.
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taaladvies
    Dagenta
    Taalportaal
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 Maaike Beliën januari 2021
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997 hoofdstuk 9,../../data/archief/ans2/e-ans/09/body.html;
    Interessante links