De onbepaalde voornaamwoorden iets, niets, wat (met enkele hieronder te vermelden nevenvormen) en de equivalenten het een of ander en (het) een en ander worden zelfstandig gebruikt en verwijzen naar zaken, eventueel ook naar dieren (zie voorbeeld 3).

De betekenis van iets (specifiek of niet-specifiek onbepaald, categoriaal c.q. generiek) en de verhouding tussen iets en niets lopen parallel met die van iemand respectievelijk die tussen iemand en niemand (zie i). Voorbeelden van de verschillende betekenissen:

(Zie voor de laatste twee voorbeelden ook [18.5.4.16].)

Het voornaamwoord niets is de negatieve vorm van het niet-specifieke iets. Het specifieke iets versmelt nooit met de negatie niet. Vergelijk:

Zin 8 is wat de betekenis betreft gelijk aan:

Zin 9 aan:

Uit de laatste zin blijkt dat niets naar de betekenis ook op te vatten is als de negatieve tegenhanger van alles.

Voor het gebruik van niets en/of niet iets: zie [29.4.3].

De voornaamwoorden iets en niets kunnen een genitiefvorm van een adjectief als nabepaling hebben ((n)iets beters) [6.4.2.1].

De combinaties van voorzetsels met de besproken voornaamwoorden kunnen vervangen worden door de corresponderende voornaamwoordelijke bijwoorden. Daarin krijgen de voornaamwoorden de vormen ergens (voor iets) of nergens (voor niets) [8.7.3/1a].

De combinatie zo iets (ook in één woord geschreven: zoiets) betekent 'een dergelijke zaak', bijv.:

Als nevenvorm van niets komen voor:

• niks, dat vooral in gesproken taal voorkomt en alle functies van niets kan vervullen;
• niemendal, dat altijd enige nadruk heeft, geen genitivische nabepaling kan krijgen en in het algemeen beperkt in gebruik is;
• niet, dat alleen voorkomt in een vaste uitdrukking als om niet ('gratis'), in tenietdoen en in het spreekwoord:
  16Als niet komt tot iet, kent iet zichzelve niet.

Als nevenvormen van iets komen voor: iet (alleen in het zojuist geciteerde spreekwoord) en wat.

Het zelfstandige onbepaalde voornaamwoord wat kan de meeste, maar niet alle functies van iets vervullen. Enkele voorbeelden:

(In de laatste zin - een vaste uitdrukking - kan wat niet door iets worden vervangen.)

Het gebruik van wat verschilt op een aantal punten van dat van iets. De verschillen zijn met name de volgende.

• Wat kan niet op de eerste zinsplaats staan. Vergelijk:
  24aEr zal mij wel wat ontgaan.

  b Wat zal mij wel ontgaan.uitgesloten

  cIets zal mij wel ontgaan.
• Wat kan niet gemakkelijk met niet gecombineerd worden. Vergelijk:
  25Ik zal er toch wel wat van begrijpen.
  26aIk zal er wel weer wat niet van begrijpen.twijfelachtig

  bIk zal er wel weer iets niet van begrijpen.
• Wat kan moeilijk als antecedent van een betrekkelijk voornaamwoord fungeren:
  27aGeef eens wat dat/wat je moeilijk kunt missen.twijfelachtig

  bGeef eens iets wat/dat je moeilijk kunt missen.
• Wat is niet of moeilijk te gebruiken na een voorzetsel:
  28aIk zit met wat.twijfelachtig

  bIk zit met iets.
  29aZit je op wat te wachten?uitgesloten

  bZit je op iets te wachten?
  Voor wat met de betekenis 'enkele': zie vi 4.
  Opmerking

  Verdieping

  Opmerking

  Soms wordt iets gebruikt als substantief, altijd met een, bijv.: een onstoffelijk iets, een fantastisch iets.

De groep het een of ander kan op dezelfde manier gebruikt worden als het niet-specifiek onbepaalde iets. Voorbeelden:

Met specifiek onbepaalde betekenis komt het een of ander niet voor:

De groep (het) een en ander kan allereerst op dezelfde manier gebruikt worden als het specifiek onbepaalde iets. Voorbeelden:

Uit voorbeeld 33 blijkt dat het niet de functie heeft de bepaaldheid van de constituent aan te duiden: het een en ander kan gebruikt worden als onderwerp in een zin met het presentatieve er . Een ander voorbeeld:

Wat de betekenis betreft kan opgemerkt worden, dat (het) een en ander bij voorkeur gebruikt wordt als het om een min of meer groot aantal zaken, gebeurtenissen enz. gaat. In voorbeeld 36 zou iets de indruk wekken dat er maar één noemenswaardige gebeurtenis heeft plaatsgevonden; (het) een en ander doet denken aan een reeks. Zie ook voorbeeld 34.

Een typische gebruikswijze van (het) een en ander (bij voorkeur zonder het, vooral in geschreven taal) wordt geïllustreerd door de volgende twee voorbeelden. De groep (het) een en ander verwijst op een enigszins vage manier; het is dan niet door iets te vervangen (wel door een aanwijzend voornaamwoord, bijv. dit of dat). Voorbeelden: