5.3.4.1 Inleiding
Verder lezen
1
Voor de beschrijving van het gebruik van de neutrale vormen en de
zelf-vormen moet onderscheid gemaakt worden tussen verplicht
of noodzakelijk wederkerende en toevallig
wederkerende verbindingen.
Tot de verplicht of noodzakelijk
wederkerende verbindingen behoren allereerst de aldus genaamde
werkwoorden ((zie 2.2.4, sectie 2)
(zie 2.2.4,
sectie 3); voor wat de werkwoorden met een vast voorzetsel betreft: [20.6.2]).
Verder behoren hiertoe een aantal idiomatische combinaties van werkwoorden
met voorwerpen en/of bepalingen, die altijd een wederkerend voornaamwoord
bij zich hebben, dat (evenals bij de verplicht wederkerende werkwoorden)
niet kan worden vervangen door een andere constituent met dezelfde functie
(tenzij met betekenisverandering van het werkwoord etc.). Vergelijk:
Dergelijke combinaties kunnen bestaan uit:
-
werkwoorden met een vaste voorzetselconstituent, bijv.:zich in de nesten werken zich uit de voeten maken zich in allerlei bochten wringen zich op de borst kloppen zich in de vingers snijden zich achter het oor krabben zich (iets) op de hals halen zich (iets) voor ogen houden zich (iets) in het hoofd halen(Voor het gebruik van een wederkerend voornaamwoord en/of een bezittelijk voornaamwoord en/of lidwoord in verbindingen waarin een lichaamsdeel wordt genoemd: [5.5.10].)
-
werkwoorden met een vast lijdend voorwerp en een vast voorzetsel, bijv.:zich zorgen maken over zich het hoofd breken over zich moeite geven voor zich rekenschap geven van
-
werkwoorden met een bepaling van gesteldheid tengevolge van de handeling, bijv.:zich dronken/een roes/een stuk in z'n kraag drinken zich rijk boeren zich moe peinzen zich een kriek lachen zich een indigestie eten zich ongerust maken zich groen (en geel) ergeren zich een hoedje/kapot schrikken zich schor zingen
-
werkwoorden met een bepaling van gesteldheid volgens de handeling, bijv.:zich dom/koest houden zich gelukkig voelen zich benijd weten
-
het groepsvormende werkwoord laten met een werkwoordelijke aanvulling (en eventuele bepalingen), bijv.:zich laten gaan zich laten gelden zich laten beetnemen zich van de wijs laten brengenBij dit laatste type kan opgemerkt worden dat de infinitief bij laten soms passieve betekenis heeft (zo ook in een geval als Dat laat zich raden) [18.5.4.10/ii].
Opmerking
Verdieping
Opmerking
Beperkt in gebruik zijn zinnen als:
iDe stad breidt zich
uit.
iiDe geschiedenis
herhaalt zich.
iiiDe gelegenheid biedt
zich aan.
Hier heeft een niet-verplicht wederkerend werkwoord gecombineerd met
zich
passieve betekenis; vergelijk met de zinnen hierboven:
ivDe stad wordt
uitgebreid.
vDe geschiedenis wordt
herhaald.
viDe gelegenheid wordt (aan)
geboden.
In zinnen als deze is het overigens ook mogelijk het onderwerp als
gepersonifieerd op te vatten, zodat de betekenis als actief te
interpreteren is.
2
Tot de
toevallig wederkerende verbindingen behoren alle werkwoorden (en combinaties
daarvan met voorwerpen en/of bepalingen) die een wederkerend voornaamwoord
bij zich hebben dat kan worden weggelaten en/of vervangen door een andere
constituent met dezelfde functie (zonder betekenisverandering van het
werkwoord). Vergelijk:
Zie ook(2.2.4,
sectie 3)
(2.4.4, sectie
4).
Literatuur
Interessante links
ANS
Taaladvies
Dagenta
Taalportaal
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 |