ANS | 5.3.4.1 Inleiding

5.3.4.1 Inleiding

Verder lezen

Voor de beschrijving van het gebruik van de neutrale vormen en de zelf-vormen moet onderscheid gemaakt worden tussen verplicht of noodzakelijk wederkerende en toevallig wederkerende verbindingen.

Tot de verplicht of noodzakelijk wederkerende verbindingen behoren allereerst de aldus genaamde werkwoorden ((zie 2.2.4, sectie 2) (zie 2.2.4, sectie 3); voor wat de werkwoorden met een vast voorzetsel betreft: [20.6.2]).

Verder behoren hiertoe een aantal idiomatische combinaties van werkwoorden met voorwerpen en/of bepalingen, die altijd een wederkerend voornaamwoord bij zich hebben, dat (evenals bij de verplicht wederkerende werkwoorden) niet kan worden vervangen door een andere constituent met dezelfde functie (tenzij met betekenisverandering van het werkwoord etc.). Vergelijk:

1aHij maakte zich uit de voeten.

bHij maakte zijn buurman uit de voeten.uitgesloten

2aWe maken ons zorgen over de crisis.

bWe maken onze collega' s zorgen over de crisis.uitgesloten

Dergelijke combinaties kunnen bestaan uit:

werkwoorden met een vaste voorzetselconstituent, bijv.:

zich in de nesten werken zich uit de voeten maken zich in allerlei bochten wringen zich op de borst kloppen zich in de vingers snijden zich achter het oor krabben zich (iets) op de hals halen zich (iets) voor ogen houden zich (iets) in het hoofd halen

(Voor het gebruik van een wederkerend voornaamwoord en/of een bezittelijk voornaamwoord en/of lidwoord in verbindingen waarin een lichaamsdeel wordt genoemd: [5.5.10].)
werkwoorden met een vast lijdend voorwerp en een vast voorzetsel, bijv.:

zich zorgen maken over zich het hoofd breken over zich moeite geven voor zich rekenschap geven van
werkwoorden met een bepaling van gesteldheid tengevolge van de handeling, bijv.:

zich dronken/een roes/een stuk in z'n kraag drinken zich rijk boeren zich moe peinzen zich een kriek lachen zich een indigestie eten zich ongerust maken zich groen (en geel) ergeren zich een hoedje/kapot schrikken zich schor zingen
werkwoorden met een bepaling van gesteldheid volgens de handeling, bijv.:

zich dom/koest houden zich gelukkig voelen zich benijd weten
het groepsvormende werkwoord laten met een werkwoordelijke aanvulling (en eventuele bepalingen), bijv.:

zich laten gaan zich laten gelden zich laten beetnemen zich van de wijs laten brengen

Bij dit laatste type kan opgemerkt worden dat de infinitief bij laten soms passieve betekenis heeft (zo ook in een geval als Dat laat zich raden) [18.5.4.10/ii].

Opmerking

Verdieping

Opmerking

Beperkt in gebruik zijn zinnen als:

iDe stad breidt zich uit.

iiDe geschiedenis herhaalt zich.

iiiDe gelegenheid biedt zich aan.

Hier heeft een niet-verplicht wederkerend werkwoord gecombineerd met zich passieve betekenis; vergelijk met de zinnen hierboven:

ivDe stad wordt uitgebreid.

vDe geschiedenis wordt herhaald.

viDe gelegenheid wordt (aan) geboden.

In zinnen als deze is het overigens ook mogelijk het onderwerp als gepersonifieerd op te vatten, zodat de betekenis als actief te interpreteren is.

Tot de toevallig wederkerende verbindingen behoren alle werkwoorden (en combinaties daarvan met voorwerpen en/of bepalingen) die een wederkerend voornaamwoord bij zich hebben dat kan worden weggelaten en/of vervangen door een andere constituent met dezelfde functie (zonder betekenisverandering van het werkwoord). Vergelijk:

3aDe kapper scheert zich.

bDe kapper scheert zijn klanten.

cDe kapper scheert niet meer.

4aJe kunt je tas wel naast je neerzetten.

bJe kunt je tas wel naast die stoel neerzetten.

Zie ook(2.2.4, sectie 3) (2.4.4, sectie 4).

ANS

Taalportaal

Taaladvies

versie	redacteur(en)	datum	opmerkingen
2.1		januari 2019	Automatische conversie van ANS 2.0
2.0	W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn	1997

Woordenboeken

Corpora en lexica

Overige bronnen