Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
1.2.1.7 Heterosyllabische beperkingen
Binnen een prosodisch woord komt een reeks van twee gelijke medeklinkers (d.w.z. een geminaat) niet voor. Woorden als aadder of baakker zijn uitgesloten. Dit is een beperking op geminaten over de grens van lettergrepen heen, want afzonderlijke lettergrepen als aad, der, baak en ker zijn welgevormd. Er geldt dus de volgende beperking:
Beperking op geminaten Een cluster van twee gelijke medeklinkers binnen een prosodisch woord is onwelgevormd
Een tweede algemene beperking op consonantclusters in een prosodisch woord is dat twee obstruenten in een cluster altijd of allebei stemloos, of allebei stemhebbend zijn. Dit geldt zowel binnen syllaben, als over de grenzen van een syllabe heen; dit is dus zowel een tautosyllabische als ook een heterosyllabische beperking:
Beperking op stem in obstruentclusters In een cluster zijn beide obstruenten of stemloos of stemhebbend.
Binnen morfemen is de obstruentcluster doorgaans stemloos. Tautosyllabische voorbeelden van deze clusters zijn te zien in woorden als spek spɛk, sfeer sfer,  acht ɑxt, wesp wɛsp, en kaft kɑft.
Voorbeelden van heterosyllabische clusters zijn te zien in de volgende woorden:
Tabel 1. Heterosyllabische stemloze obstruentclusters
xt achter ɑx.tər
kt akte ɑk.tə
ft kaftan kɑf.tɑn
pt optiek ɔp.tik
ps abces ɑp.sɛs
st aster ɑs.tər
ks pixel pɪk.səl
Stemhebbende obstruentclusters komen voor in een naam als Egbert, en in leenwoorden als Bagdad bɑɣdɑt en labda lɑbda.
Zie Zonneveld (1978).
In gelede woorden zijn stemhebbende obstruentclusters heel gewoon, zoals in verledentijdsvormen van werkwoorden: tobde tɔbdə, zweefde zwevdə, zaagde zaɣdə. Dat betekent dat deze beperking tot stemloze obstruentclusters moet worden opgevat als een Morfeemstructuurconditie.
Er zijn ook andere beperkingen op consonantclusters die tot meer dan een syllabe behoren. De volgende beperking geldt voor het Nederlands:
Zie Yip 1991 voor vergelijkbare patronen in het Engels.
Beperking op articulatieplaats in consonantclusters In consonantclusters is er maximaal één andere articulatieplaats dan alveolair
Deze beperking sluit heterosyllabische clusters (binnen prosodische woorden) als pk, kp, fk en kf uit. De volgende heterosyllabische clusters voldoen aan deze beperking:
Tabel 2. Heterosyllabische consonantclusters met één niet-alveolaire consonant
pt kop.tisch
ft ref.ter
kt ak.te
xt ech.ter
nv can.vas
In zulke heterosyllabische clusters is de alveolaire consonant doorgaans de tweede (maar niet in canvas). Deze beperking sluit clusters met twee niet-alveolaire consonanten niet uit als deze dezelfde articulatieplaats hebben. In het woord amber bijvoorbeeld delen de m en de b de articulatieplaats labiaal, en daarom is dit woord niet in strijd met de beperking op articulatieplaats in consonantclusters. Dit geldt ook voor een woord als tanker tɛŋkər, waar de consonanten de articulatieplaats velair delen.
Nasale consonanten hebben vrijwel zonder uitzondering dezelfde articulatieplaats als de erop volgende obstruent, tenzij deze obstruent een alveolaire medeklinker (s,z,t,d) is, zoals in ambt, beemd, hemd en oogst.
Tabel 3. Consonantclusters: nasale consonant + obstruent
-mp damp dɑmp dom.per dɔmpər
-mb am.ber ɑmbər
-mf kam.fer kɑmfər
-nt kant kɑnt mon.ter mɔntər
-nd an.der ɑndər
-ns kans kɑns ven.ster vɛnstər
-nz Bon.zo bɔnzo
-ŋk dank dɑŋk an.ker ɑŋkər
-ŋɣ an.gina ɑŋɣina
-ŋg tan.go tɑŋgo
Deze beperking op nasale consonanten sluit een aantal heterosyllabische consonantclusters uit: mk, mx, mɣ, ŋb, ŋp, ŋf, ŋv. Woorden met dergelijke clusters komen inderdaad nauwelijks voor in het Nederlands. Een uitzondering is imker, waarin een labiale m wordt gevolgd door een velaire k. Een woord als hamster is geen probleem omdat de klank na de m een s is. In woorden die uit meer dan een prosodisch woord bestaan, zoals samenstellingen, komen uiteraard alle mogelijke clusters voor. Voorbeelden zijn de cluster mv in stemvee en ŋb in zangbond. Dergelijke clusters zijn dus een indicatie van de morfologische geleedheid van een woord.
Heterosyllabische consonantclusters zijn onderhevig aan nog een andere wetmatigheid, die van optimaal syllabecontact:
Zie Clements (1990).
Optimaal syllabecontact In een optimaal syllabecontact is de eerste medeklinker sonoorder dan de tweede.
Dit impliceert dat clusters die beginnen met een nasaal of een liquida en eindigen met een obstruent optimaal zijn, clusters zoals rom.per, an.der, tan.ker, al.pen en er.ger.
De tendens tot optimaal syllabecontact is vooral sterk voor sjwa’s. Een woord als ord.ner met een syllabecontact d.n is bijvoorbeeld uitzonderlijk vergeleken met het contact n.d in on.der, evenals d.n in A.ri.ad.ne vergeleken met n.d in o.le.an.der. Deze wetmatigheid is echter geen absolute beperking op de uitspreekbaarheid van woorden, zoals blijkt uit de uitspreekbaarheid van een woord als ordner. Andere niet-optimale consonantclusters komen ook voor, zoals in de woorden admiraal en drachme. Nog afgezien van het voorkomen van obstruentclusters, waarin beide medeklinkers dezelfde sonoriteitsgraad hebben, zijn ook heterosyllabische clusters als pm, sl en tm niet onmogelijk, zoals in de eigennamen Fopma, Oslo en Postma.
Verder lezen
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taaladvies
    Dagenta
    Taalportaal
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 Geert Booij juli 2020
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997 hoofdstuk 1,../../data/archief/ans2/e-ans/01/body.html;
    Interessante links