Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
17.1.3 Adpositieconstituenten
De voorzetsels van, voor en tot kunnen een voorzetselconstituent als complement hebben, zoals in (1)-(3). Onder de motorkap in (1a), bijvoorbeeld, is zelf een voorzetselconstituent, met onder als kern en de motorkap als complement. Als geheel vormt onder de motorkap dan weer het complement van de kern van.
1avan onder de motorkap
bvan voor de oorlog
ceen snelheid van tussen de 100 en 110 km/u
2avoor bij de koffie
bvoor aan de muur
cvoor boven de 18
dvoor tijdens het schoonmaken
3atot op de dag van vandaag
btot in Frankrijk
ctot achter mijn oren
dtot na zonsondergang
Ook sommige circumposities kunnen een voorzetselconstituent als complement hebben.
4aTot in China toe buigen politici, ondernemers, vakbonden en adviseurs zich over de vraag hoe zij moeten reageren op de groeiende groep ouderen.
b De boerderij, die ... na een blikseminslag tot op de grond toe afbrandde, wordt nagenoeg op dezelfde plek weer herbouwd.
Van, voor en tot kunnen ook andere typen adpositieconstituenten als complement hebben. In (5a) fungeert daarvoor als complement van het voorzetsel van. Samen vormen ze de voorzetselconstituent van daarvoor. Daarvoor is zelf ook een adpositieconstituent, met voor als kern en het voornaamwoordelijk bijwoord daar als complement.
5aHet dal van de afgelopen jaren was slecht, maar de bubbel van daarvoor ook.
bMet mijn studie en maatschappelijke interesse leek me dat een mooie baan voor erbij.
cLiefst driekwart van de eerstejaars kiest er voor een combinatie die tot hiervoor onmogelijk was, zoals Engels-Spaans of Latijn-Italiaans.
Ook sommige partikels kunnen complement van een voorzetsel zijn, zoals geïllustreerd in (6). Het gaat om de plaatsaanduidende partikels beneden, binnen, buiten, onder, boven, voor en achter. Ook het voorzetsel naar kan met deze partikels een voorzetselconstituent vormen, zoals in (6d): naar achter.
6aHet was het buurjongetje van beneden.
bDe prettig gestoorde krukjes […] zijn geschikt voor binnen en voor buiten.
cIk was van onder tot boven met olie bedekt.
dDe woning is van voor naar achter betegeld met Portugese plavuizen.
We vinden deze partikels ook als complementen van sommige omzetsels, zoals in (7).
7aEen orkaan ziet er van boven af ook precies hetzelfde uit als het water dat door het putje in de gootsteen wegloopt.
bDe belangstellenden stonden tot buiten aan toe.
Verder lezen
Van boven of vanboven?
In combinaties met van als kern en een partikel als complement, zien we variatie in de spelling. Naast de spellingswijzen van boven, van onder, van binnen en van buiten komen soms ook de aaneengeschreven versies voor:
8a Hij had een hoofd dat er vanboven uitzag als een biljartbal.
bZe is te breed vanonder om de titel te winnen.
cIk voelde me vanbinnen nog altijd dezelfde Jennifer.
dVanbuiten doet het gebouw ons denken aan een blokkendoos.
Van voor of van voren?
Voor als complement treffen we vooral aan in de vaste uitdrukking van voor naar achter, zoals in (6d). In andere gevallen is de vorm voren gebruikelijker, zoals in (9a) en (10a). In België komt ook in zulke zinnen wel eens voor als complement voor, zoals in (9b) en (10b), al is niet duidelijk of zulke gebruikswijzen standaardtaal zijn.
In België wordt van voor ook wel gebruikt met de betekenis ‘aan de voorkant’ of ‘vooraan, voorin’, en van achter, of in één woord geschreven vanachter, met de betekenis ‘aan de achterkant’ of ‘achteraan, achterin’ – zie enkele voorbeelden hieronder. Die gebruikswijzen behoren niet tot de standaardtaal.
iaDe cardigan heeft een kap, color block mouwen of gewone mouwen, een optie voor zakken en een rits van voor. in BN: -ST Deze vorm komt af en toe voor in standaardtalige contexten in het Belgische Nederlands maar kan volgens de redactie op basis van de beschikbare gebruiksdata niet als deel van de standaardtaal worden gezien.
Internet, geraadpleegd 07/04/2021
bKijk,  van achter heeft hij een muizestaartje en zijn neus is een slurfje. in BN: -ST Deze vorm komt af en toe voor in standaardtalige contexten in het Belgische Nederlands maar kan volgens de redactie op basis van de beschikbare gebruiksdata niet als deel van de standaardtaal worden gezien.
Internet, geraadpleegd 07/04/2021
c [Denken ze] dat gewoon meebollen vanachter in het peloton volstaat om een dik salaris op te strijken? in BN: -ST Deze vorm komt af en toe voor in standaardtalige contexten in het Belgische Nederlands maar kan volgens de redactie op basis van de beschikbare gebruiksdata niet als deel van de standaardtaal worden gezien.
SoNaR-corpus
Omdat de vorm voren zelf geen complement kan krijgen, noemen we die geen adpositie maar een bijwoord.
9aDe journaliste kreeg prompt de wind van voren.
bDe burgemeester kreeg meteen de wind van voor. in BN: ST? Dit gebruik komt geregeld voor in standaardtalige contexten in het Belgische Nederlands, maar het is niet duidelijk in hoeverre het tot de standaardtaal kan worden gerekend. Ook volgens Taaladvies.net  bestaat daar twijfel over.
10aEr kwamen namelijk een paar dingen naar voren die mij bijzonder aanspraken.
bGisteren kwamen twee opvallende dingen naar voor. in BN: ST? Dit gebruik komt geregeld voor in standaardtalige contexten in het Belgische Nederlands, maar het is niet duidelijk in hoeverre het tot de standaardtaal kan worden gerekend. Ook volgens Taaladvies.net  bestaat daar twijfel over.
Het gebruik van achter en onder als complement, zoals in (11a) en (12a), komt in zowel België als Nederland voor. Daarnaast worden ook de bijwoorden achteren en onderen gebruikt, zoals in (11b) en (12b).
11aDe man doet een stap naar achter.
bHij deed een stap naar achteren.
12aAtletico Madrid staat derde van onder met vijf punten.
bDe dames staan nu derde van onderen.
Langs achter?
In België worden achter, voor, onder, boven, binnen en buiten ook als complementen van het voorzetsel langs gebruikt, zoals in de voorbeelden uit het SoNaR-corpus hieronder, maar dit wordt niet gezien als onderdeel van de standaardtaal in België.
13aIn de omgeving van metrostation Boileau werd een dame van 72 hardhandig van haar handtas beroofd. Ze werd langs achter geduwd, waarop de dief de handtas uit haar handen rukte. in BN: -ST Deze gebruikswijze komt af en toe voor in standaardtalige contexten in het Belgische Nederlands maar kan volgens de redactie op basis van de beschikbare gebruiksdata niet als deel van de standaardtaal worden gezien. Ook volgens Taaladvies.net  is de gebruikswijze geen standaardtaal.
bDe brandweer moest de voorgevel zowel langs binnen als langs buiten stutten. in BN: -ST Deze gebruikswijze komt af en toe voor in standaardtalige contexten in het Belgische Nederlands maar kan volgens de redactie op basis van de beschikbare gebruiksdata niet als deel van de standaardtaal worden gezien. Ook volgens Taaladvies.net  is de gebruikswijze geen standaardtaal.
cDe uitbloeiingen aan de zijkant van de trap, in het beton dus, lijken ons niet veroorzaakt door het water dat langs boven (door regen of schoonmaken) doordringt. in BN: -ST Deze gebruikswijze komt af en toe voor in standaardtalige contexten in het Belgische Nederlands maar kan volgens de redactie op basis van de beschikbare gebruiksdata niet als deel van de standaardtaal worden gezien. Ook volgens Taaladvies.net  is de gebruikswijze geen standaardtaal.
dNiet alleen mooi maar ook functioneel, want over de boorden van het kanaaltje liep een camera die de artiesten ook langs onder filmde. in BN: -ST Deze gebruikswijze komt af en toe voor in standaardtalige contexten in het Belgische Nederlands maar kan volgens de redactie op basis van de beschikbare gebruiksdata niet als deel van de standaardtaal worden gezien. Ook volgens Taaladvies.net  is de gebruikswijze geen standaardtaal.
eVolgens de chauffeurs verergerde de situatie toen beslist werd dat iedereen langs voor de bus moest opstappen. in BN: -ST Deze gebruikswijze komt af en toe voor in standaardtalige contexten in het Belgische Nederlands maar kan volgens de redactie op basis van de beschikbare gebruiksdata niet als deel van de standaardtaal worden gezien. Ook volgens Taaladvies.net  is de gebruikswijze geen standaardtaal.
Complementen bij in plaats van en in tegenstelling tot?
De voorzetseluitdrukkingen in tegenstelling tot en in plaats van kunnen door allerlei adpositieconstituenten gevolgd worden, zoals een voorzetselconstituent in (13a), een achterzetselconstituent in (13b), een partikel in (13c) en een adpositieconstituent met een voornaamwoordelijk bijwoord als complement in (13d). Het is de vraag of we die moeten zien als complementen van voorzetseluitdrukkingen. Een andere mogelijkheid is dat in tegenstelling tot en in plaats van hier fungeren als voegwoordelijke uitdrukkingen.
14a In de VS bestaat er, in tegenstelling tot in België, geen opkomstplicht bij de verkiezingen.
bMaar ze rijden terug naar Amsterdam, in plaats van de ring op!
cWie in deze roerige tijden rust zoekt, moet zijn huiskamer ontvluchten en de straat op gaan. Daar blijkt in tegenstelling tot binnen weinig aan de hand te zijn.
dOverheidsinstanties en diensten horen in de binnenstad in plaats van daarbuiten.
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 Maaike Beliën januari 2021
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997 hoofdstuk 17,../../data/archief/ans2/e-ans/17/body.html;
    Interessante links