17.1.3 Adpositieconstituenten
De voorzetsels van,
voor en tot kunnen een
voorzetselconstituent als complement hebben, zoals in (1)-(3). Onder de motorkap in (1a),
bijvoorbeeld, is zelf een voorzetselconstituent, met onder als kern en de motorkap als complement.
Als geheel vormt onder de
motorkap dan weer het complement van de kern van.
Ook sommige circumposities kunnen een voorzetselconstituent als complement hebben.
Van, voor en tot kunnen ook andere typen
adpositieconstituenten als complement hebben. In (5a) fungeert daarvoor als complement van
het voorzetsel van.
Samen vormen ze de voorzetselconstituent van daarvoor. Daarvoor is zelf ook een adpositieconstituent, met
voor als kern en
het voornaamwoordelijk bijwoord daar als complement.
Ook sommige partikels kunnen complement van een voorzetsel zijn, zoals geïllustreerd in
(6). Het gaat om de plaatsaanduidende partikels beneden, binnen, buiten, onder, boven, voor en achter. Ook het voorzetsel naar kan met deze partikels
een voorzetselconstituent vormen, zoals in (6d): naar achter.
We vinden deze partikels ook als complementen van sommige omzetsels, zoals in (7).
Verder lezen
Van
boven of vanboven?
In combinaties met van als kern en een partikel als complement, zien we
variatie in de spelling. Naast de spellingswijzen van boven, van onder, van binnen en van buiten komen soms ook de aaneengeschreven
versies voor:
Van
voor of van
voren?
Voor als complement
treffen we vooral aan in de vaste uitdrukking van voor naar achter, zoals in (6d). In andere
gevallen is de vorm voren gebruikelijker, zoals in (9a) en (10a). In
België komt ook in zulke zinnen wel eens voor als complement voor, zoals in (9b) en (10b),
al is niet duidelijk of zulke gebruikswijzen standaardtaal zijn.
Omdat de vorm voren zelf geen complement kan krijgen, noemen we die
geen adpositie maar een bijwoord.
In België wordt van voor ook wel gebruikt
met de betekenis ‘aan de voorkant’ of ‘vooraan, voorin’, en van
achter, of in één woord geschreven
vanachter, met de betekenis ‘aan de
achterkant’ of ‘achteraan, achterin’ – zie enkele voorbeelden hieronder. Die
gebruikswijzen behoren niet tot de standaardtaal.
Het gebruik van achter en onder als complement, zoals in (11a) en (12a), komt
in zowel België als Nederland voor. Daarnaast worden ook de bijwoorden achteren en onderen gebruikt, zoals in
(11b) en (12b).
Langs
achter?
In België worden achter, voor, onder, boven, binnen en buiten ook als complementen van het voorzetsel
langs gebruikt,
zoals in de voorbeelden uit het SoNaR-corpus hieronder, maar dit wordt niet gezien als
onderdeel van de standaardtaal in België.
Complementen bij in plaats van en in tegenstelling
tot?
De voorzetseluitdrukkingen in
tegenstelling tot en in plaats van kunnen door allerlei
adpositieconstituenten gevolgd worden, zoals een voorzetselconstituent in (13a), een
achterzetselconstituent in (13b), een partikel in (13c) en een adpositieconstituent met
een voornaamwoordelijk bijwoord als complement in (13d). Het is de vraag of we die moeten
zien als complementen van voorzetseluitdrukkingen. Een andere mogelijkheid is dat
in tegenstelling
tot en in plaats
van hier fungeren als voegwoordelijke uitdrukkingen.
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
3.0 | Maaike Beliën | januari 2021 | |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 17,../../data/archief/ans2/e-ans/17/body.html; |