22.2.3.2 Het logisch onderwerp wordt als informatief belangrijk voorgesteld
Verder lezen
De keuze tussen passieve en actieve zinnen wordt verder in belangrijke mate
(maar zie de Opmerking verderop) bepaald door het verschil in
informatieve geleding in de beide constructies. (Het begrip informatieve
geleding en de rol ervan bij de volgorde van de elementen in een zin wordt
besproken
in
[21.1.2].) Dit is het duidelijkst bij zinnen mét een
door-bepaling. Het onderwerp van een actieve zin, dat kan
optreden als uitgangspunt, of als minder belangrijk gegeven, waar in de
rest van de zin wat over gezegd wordt, kan in een andere context door
middel van een door-bepaling juist als het element met de
hoogste informatieve waarde voorgesteld worden. Een dergelijk element staat
gewoonlijk verder achteraan in de zin. Omgekeerd kan een informatief
belangrijk voorwerp uit een actieve zin in het passieve equivalent fungeren
als (minder belangrijk) uitgangspunt. Een dergelijk element staat
gewoonlijk meer vooraan in de zin. We illustreren dit met enkele
voorbeelden:
1(De Senaat heeft vandaag een
wetsvoorstel voor verandering van de abortuswetgeving behandeld.) Het
voorstel was ingediend door een deel van de oppositie.
Het grammaticale onderwerp uit de laatste zin van
1, het voorstel,
sluit aan bij de eraan voorafgaande context en vormt het uitgangspunt voor
de mededeling waarin de kern van de informatie bij de door
-bepaling ligt. Met neutrale intonatie is de actieve pendant hier vrijwel
uitgesloten. In zin 2a wordt degene die de handeling verricht heeft als informatief belangrijkste
element van de mededeling voorgesteld. Deze zin kan heel goed dienen ter afsluiting van een muziekuitzending, terwijl de actieve zin 2b in dezelfde context minder goed zou passen.
Voorbeelden zijn verder:
3De buitenlandse politiek van de
Verenigde Staten wordt gekenmerkt door twee zaken. (inleiding tot een
betoog)
4De
felle veroordeling van hun plannen door het bestuur van de toen aan het
bewind zijnde Labourpartij werd zelfs door een blad als de 'Economist'
onderschreven.
Een voorbeeld met een betrekkelijke bijzin is 5a. Door het gebruik van de passieve zin wordt in dit laatste geval tevens een
dubbelzinnigheid uit de actieve pendant vermeden. In de actieve
betrekkelijke bijzin kan het betrekkelijk voornaamwoord die namelijk gemakkelijk
geïnterpreteerd worden als grammaticaal onderwerp.
Door het gebruik van de passieve zin wordt in dit laatste geval tevens een
dubbelzinnigheid uit de actieve pendant vermeden. In de actieve
betrekkelijke bijzin:
Opmerking
Verdieping
Opmerking
De informatieve geleding verklaart de keuze tussen actief en passief niet
helemaal: bij de volgende paren blijft de volgorde van de elementen
telkens gelijk en lijken de zinnen telkens allebei mogelijk in dezelfde
context of situatie (voor i is
dat bijv. een rondleiding op school):
Ook het volgende voorbeeld van een passieve zin zonder door
-bepaling maakt informatief nauwelijks verschil met de actieve pendant:
Hooguit kan hier sprake zijn van een stilistisch verschil: door
iiia kan het gebruik van
men, voorzover men dat als te formeel beschouwt, vermeden
worden.
literatuur
bij
[22.2]: Klein & Visscher [1996], Van Langendonck [1968],
Pollmann [1970], Schermer-Vermeer (1971a), Smedts & Van Belle [1993],
De Vooys (1930b), Wellander [1920], Wilmots [1990]
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 |