Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
12.4.2.1.1 Ontkenning: de voorvoegsels on-, niet- en non-
Met behulp van de voorvoegsels, of prefixen, on-, niet- en non- worden substantieven gevormd met een ontkennend betekeniselement. Bij substantieven met on- ligt de woordklemtoon altijd op het voorvoegsel. Ook niet- krijgt klemtoon, maar bij non- is dat niet altijd het geval.
Verder lezen
On-
On- komt vooral voor in combinatie met abstracte substantieven. Voorbeelden zijn:
1ondeugd, ongeduld, onheil, onkunde, onmin, ontrouw, onvermogen, onzin
Soms geeft on- een pejoratieve betekenis aan het substantief. Voorbeelden van afleidingen met de betekenis 'slecht' of 'verkeerd' zijn:
2ondier, onding, ongedierte, onkruid, onland, onmens, onweer, onwil
Het plurale tantum onkosten wordt gebruikt om de kosten aan te duiden die men moet maken om een voordeel te behalen.
Niet- en non-
Niet- en non- hebben dezelfde betekenis, maar hun gebruik is afhankelijk van een bepaalde stijl. Het voorgevoegde niet- is productief bij inheemse woorden, terwijl non- vooral bij uitheemse woorden voorkomt. Denk bijv. aan non-agressie in non-agressiepact tegenover niet-aanval in niet-aanvalsverdrag. Andere voorbeelden zijn:
3niet-aangeslotene, niet-geleider, niet-ingezetene, niet-roker, niet-student, niet-vakman
non-combattant, non-coöperatie, non-interventie, non-proliferatie, non-valeur
Het voorvoegsel non- wordt in min of meer ironische stijl ook vóór inheemse woorden gebruikt om het niet-bestaan, het niet voldoen aan de relevante eisen, of het mislukt zijn van bepaalde zaken aan te geven. Voorbeelden zijn:
4non-beleid, non-begroting, non-conflict, non-debat, non-informatie, non-probleem, non-talent, non-vergadering
Het morfeem niet komt ook voor als zelfstandig woord en wordt gebruikt als bijwoord. Men zou woorden met niet dus ook kunnen opvatten als samenstellingen met als linkerdeel het woord niet. Het feit dat het in competitie staat met non- zou men daarentegen als een indicatie voor de prefixstatus kunnen beschouwen.
Betekenisverschillen
De betekenisbijdragen van on- en niet-/non- zijn verschillend. Het voorvoegsel on- definieert een eigenschap of hoedanigheid die tegenovergesteld is aan die genoemd door het basiswoord. De voorvoegsels niet- en non- geven aan dat het genoemde behoort tot het complement van de verzameling entiteiten genoemd door het basiswoord. Een niet-roker behoort bijvoorbeeld tot de verzameling mensen die het complement vormt van de verzameling rokers.
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 Geert Booij juni 2022
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997 hoofdstuk 12,../../data/archief/ans2/e-ans/12/body.html;
    Interessante links