ANS | 17.1.1 Nominale constituenten

17.1.1 Nominale constituenten

In de meeste adpositieconstituenten vinden we een nominale constituent als complement. Dat kunnen constituenten zijn met een zelfstandig naamwoord als kern, zoals in (1), maar ook constituenten die alleen maar uit een voornaamwoord bestaan, zoals in (2) en (3).

1aHelikopters met scherpschutters patrouilleren boven de stad.

bHaar jongste dochter kwam de kamer binnen.

cDe planeet Venus schoof vanmorgen voor de zon langs.

dDe Cubanen zijn hier in verband met een cultureel uitwisselingsprogramma.

2aDe ouders spreken Nederlands met haar.

bIedereen rijdt hem voorbij.

cDe jongens hebben die microfoon tussen hen in gezet.

dHij is ten aanzien van ons altijd supercorrect geweest.

In (2) is het complement van de adpositie steeds een persoonlijk voornaamwoord, dat dan de niet-onderwerpsvorm heeft.

Andere typen voornaamwoorden zijn ook mogelijk, zoals het wederkerend voornaamwoord zichzelf in (3a), het onbepaalde voornaamwoord iemand in (3b), het wederkerig voornaamwoord elkaar in (3c) en het vragend voornaamwoord wie in (3d).

3aToch twijfelde ze nog aan zichzelf.

bIk ga nooit iemand voorbij zonder hem of haar te groeten.

cTwee grafietoppervlakken kunnen vrijwel wrijvingsloos over elkaar heen glijden.

dHij verzuimde wijselijk erbij te vermelden onder leiding van wie dat rapport indertijd is opgesteld.

Adposities met weggelaten complement

Verdieping

Adposities met weggelaten complement

Een relatief nieuwe ontwikkeling in het Nederlands zijn voorbeelden als in (i), uit Van der Horst (2008: 1852). De voorzetsels van en naar treden erin op zonder complement en worden beklemtoond. Uit de context of op basis van andere gedeelde kennis is op te maken wat het complement is.

iaEen vrouw van een voetbalvedette staat altijd in de schaduw van.

bBij naam noemde hij onder meer Eric Van Rompuy, jongere broer van.

cLaat het ons misschien op vrij bewerkt naar houden.

Ook voorzetseluitdrukkingen komen soms zonder complement voor, omdat we de rest wel in kunnen vullen, zoals in (ii) (iia uit Van der Horst 2003: 5). In het geval van bij wijze van wordt spreken weggelaten. Ook hier is van steeds beklemtoond:

iiaIk vind het knap geschreven, en ik moet om een aantal scènes heel hard lachen, maar het is toch ten koste van.

bDit heb ik ook zelf gemaakt!! Nou ja met behulp van dan he.

Internet

c[E]en kop koffie, daar kun je me 's nachts voor wakker maken. Bij wijze van dan, hè?

Internet

Verder lezen

Na voorzetsels vinden we ook wel telbare zelfstandige naamwoorden in het enkelvoud zonder lidwoord, zoals in bed, aan tafel, op kantoor, naar school, zonder auto en volgens plan. Het voorzetsel per komt vrijwel uitsluitend voor met dit soort ‘kale’ naamwoorden (per trein, per uur, per stuk).
Er zijn beperkingen op het gebruik van voornaamwoorden als complement van een adpositie. Het is vaak goed mogelijk om een voornaamwoord te gebruiken om naar personen te verwijzen, zoals in de meeste voorbeelden in (2) en (3) het geval is. Om naar dingen of zaken te verwijzen, krijgt een adpositie vaak een voornaamwoordelijk bijwoord als complement.
De b-zinnen hierboven worden ook wel anders geanalyseerd. In die analyse bestaan ze niet uit een achterzetselconstituent, maar uit een scheidbaar samengesteld werkwoord met een lijdend voorwerp. Dus (1b) bestaat dan uit het werkwoord binnenkomen en het lijdend voorwerp de kamer. In dat geval wordt die nominale constituent dus niet gezien als een complement van binnen.

ANS

Taalportaal

Taaladvies

versie	redacteur(en)	datum	opmerkingen
3.0	Maaike Beliën	januari 2021
2.1		januari 2019	Automatische conversie van ANS 2.0
2.0	W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn	1997	hoofdstuk 17,../../data/archief/ans2/e-ans/17/body.html;

Woordenboeken

Corpora en lexica

Overige bronnen