12.4.2.1.7 Opnieuw: het voorvoegsel her-
Het voorvoegsel her-, met de betekenis ‘opnieuw’, vinden we zowel in
substantieven als in werkwoorden.
Dit voorvoegsel kan ook als zelfstandig woord voor ‘herexamen’ gebruikt
worden.
Afgezien van enkele substantieven als herexamen en hereditie, beide met de hoofdklemtoon op her-, kunnen substantieven met her-, zoals herbewapening, herdruk en heruitgave, in principe worden opgevat als afleidingen van substantieven of van werkwoorden. Soms zijn er argumenten om te kiezen voor een analyse met een werkwoord als basiswoord. Zo kan de positie van de klemtoon een indicatie zijn. In de volgende substantieven ligt de hoofdklemtoon niet op het prefix, maar op de eerste lettergreep van de stam:
Tabel 1. Substantieven met onbeklemtoond her-
werkwoord | substantief |
herdénken | herdénking |
herhálen | herháling |
herínneren | herínnering |
herstéllen | herstél |
Deze positie van de hoofdklemtoon volgt uit de aanname dat het hier gaat om substantieven gevormd
door afleiding of conversie op basis van met her-
geprefigeerde werkwoorden, die klemtoon dragen op de stam van het werkwoord.
Bovendien komen woorden als *denking
en *innering niet voor als
zelfstandig substantief, zodat de substantieven met her- zoals herdenking
en herinnering hier geen substantief
als basiswoord kunnen hebben.
Veel typen substantieven met her- hebben de hoofdklemtoon van het
woord op dit prefix. Ze correleren met een her-werkwoord met hoofdklemtoon op het
prefix.
In Belgisch-Nederlands vinden we ook hoofdklemtoon op de tweede
lettergreep in woorden als heráánmelding en herúítgave.
Tabel 2. Substantieven met beklemtoond her-
werkwoord met her- | substantief met her- |
héraanmelden | héraanmelding |
héraccepteren | héracceptatie |
hérbeginnen | hérbegin |
héruitgeven | héruitgave |
In dit geval geeft de positie van de hoofdklemtoon geen antwoord op de vraag of de substantieven zijn afgeleid van de ermee corresponderende werkwoorden, of dat het prefix her- is gehecht aan een deverbaal substantief. Beide analyses verklaren de positie van de hoofdklemtoon.
Bij de her-substantieven in Tabel 3 is er verschil in
klemtoonpositie tussen het her-substantief en het
ermee corresponderende werkwoord. Dit kunnen we opvatten als een indicatie dat
in deze gevallen het substantief is afgeleid van een substantief als
basiswoord:
Tabel 3. Substantieven met beklemtoond her- zonder werkwoord met hetzelfde klemtoonpatroon
werkwoord | substantief | her-werkwoord | her-substantief |
bouwen | bouw | herbóuwen | hérbouw |
dopen | doop | herdópen | hérdoop |
drukken | druk | herdrúkken | hérdruk |
De plaats van de klemtoon in deze substantieven volgt uit de regelmaat dat de aan substantieven
gehechte prefixen zelf de hoofdklemtoon dragen, en in dit opzicht gelijk zijn aan substantivische samenstellingen.
Verder lezen
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
3.0 | Geert Booij | juni 2022 | |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 12,../../data/archief/ans2/e-ans/12/body.html; |