Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
12.4.2.1.7 Opnieuw: het voorvoegsel her-
Het voorvoegsel her-, met de betekenis ‘opnieuw’, vinden we zowel in substantieven als in werkwoorden.
Dit voorvoegsel kan ook als zelfstandig woord voor ‘herexamen’ gebruikt worden.
Afgezien van enkele substantieven als herexamen en hereditie, beide met de hoofdklemtoon op her-, kunnen substantieven met her-, zoals herbewapening, herdruk en heruitgave, in principe worden opgevat als afleidingen van substantieven of van werkwoorden. Soms zijn er argumenten om te kiezen voor een analyse met een werkwoord als basiswoord. Zo kan de positie van de klemtoon een indicatie zijn. In de volgende substantieven ligt de hoofdklemtoon niet op het prefix, maar op de eerste lettergreep van de stam:
Tabel 1. Substantieven met onbeklemtoond her-
werkwoord substantief
herdénken herdénking
herhálen herháling
herínneren herínnering
herstéllen herstél
Deze positie van de hoofdklemtoon volgt uit de aanname dat het hier gaat om substantieven gevormd door afleiding of conversie op basis van met her- geprefigeerde werkwoorden, die klemtoon dragen op de stam van het werkwoord. Bovendien komen woorden als *denking en *innering niet voor als zelfstandig substantief, zodat de substantieven met her- zoals herdenking en herinnering hier geen substantief als basiswoord kunnen hebben.
Veel typen substantieven met her- hebben de hoofdklemtoon van het woord op dit prefix. Ze correleren met een her-werkwoord met hoofdklemtoon op het prefix.
In Belgisch Nederlands vinden we ook hoofdklemtoon op de tweede lettergreep in woorden als heráánmelding en herúítgave.
Tabel 2. Substantieven met beklemtoond her-
werkwoord met her- substantief met her-
héraanmelden héraanmelding
héraccepteren héracceptatie
hérbeginnen hérbegin
héruitgeven héruitgave
In dit geval geeft de positie van de hoofdklemtoon geen antwoord op de vraag of de substantieven zijn afgeleid van de ermee corresponderende werkwoorden, of dat het prefix her- is gehecht aan een deverbaal substantief. Beide analyses verklaren de positie van de hoofdklemtoon.
Bij de her-substantieven in Tabel 3 is er verschil in klemtoonpositie tussen het her-substantief en het ermee corresponderende werkwoord. Dit kunnen we opvatten als een indicatie dat in deze gevallen het substantief is afgeleid van een substantief als basiswoord:
Tabel 3. Substantieven met beklemtoond her- zonder werkwoord met hetzelfde klemtoonpatroon
werkwoord substantief her-werkwoord her-substantief
bouwen bouw herbóuwen hérbouw
dopen doop herdópen hérdoop
drukken druk herdrúkken hérdruk
De plaats van de klemtoon in deze substantieven volgt uit de regelmaat dat de aan substantieven gehechte prefixen zelf de hoofdklemtoon dragen, en in dit opzicht gelijk zijn aan substantivische samenstellingen.
Verder lezen
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 Geert Booij juni 2022
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997 hoofdstuk 12,../../data/archief/ans2/e-ans/12/body.html;
    Interessante links