Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
14.2 De bouw van de naamwoordelijke constituent
Verder lezen
1
Globaal ziet de bouw van de naamwoordelijke constituent eruit als in schema 14.1.
schema 14.1: De bouw van een naamwoordelijke constituent.
naamwoordelijke constituent
Determinator Voorbepaling Kern Complement Nabepaling
x x* Subst. x x*
x Zelfst. Vnw. x*
De asterisk (*) geeft aan dat een element meer dan één keer kan voorkomen. Het pijltje ( ) geeft aan dat het complement en de nabepaling(en) ook in omgekeerde volgorde kunnen voorkomen.
schema 14.1 laat zien dat aan een substantivische kern een determinator en één of meer bepalingen vooraf kunnen gaan en dat er ook een complement en één of meer bepalingen op kunnen volgen. Is de kern een zelfstandig voornaamwoord, dan gaat er eventueel een bepaling aan vooraf en kunnen er één of meer bepalingen op volgen. Determinatoren en complementen komen dus alleen voor bij een substantivische kern.
2
De begeleidende elementen die aan de kern vooraf gaan, hebben in het algemeen een vaste plaats in de naamwoordelijke constituent. Als er een determinator (bijvoorbeeld de in de melk) aanwezig is, staat die het meest links; vergelijk 1a met 1b:
1ade melk
bde lekkere melk
Voor de kern, maar na de determinator, kunnen één of meer bepalingen staan. Een voorbepaling in een constituent met een substantief als kern is in het algemeen een adjectivische constituent, bijv. lekkere in 1b of grote in 2; in 3 komen twee zulke voorbepalingen voor:
2de grote boom
3de mooie, grote boom
In een constituent met een zelfstandig voornaamwoord als kern is de voorbepaling doorgaans een bijwoordelijke constituent, bijv. bijna in:
4bijna iedereen
De weinige uitzonderingen op de volgorderegels worden gegeven in de deelparagrafen waar de determinator en de afzonderlijke bepalingen besproken worden. Daar wordt ook de vorm behandeld die de verschillende bepalingen voor de kern kunnen aannemen.
De volgorde van de elementen die na de kern komen, is veel minder vast: het complement en de nabepaling(en) kunnen ook in omgekeerde volgorde voorkomen. Het pijltje in het schema geeft dit aan.
Het complement kan de vorm hebben van een voorzetselconstituent of een zin, respectievelijk bijv.:
5het gesprek over de zin van het bestaan
6de bewering dat in Nederland de gemiddelde werkloze meer verdient dan de gemiddelde werknemer
De zinnen die de kern als complement begeleiden, noemen we complementszinnen. Ze worden ingeleid door een voegwoord (zie bijv. 6 en 7) of door een vraagwoord (zie 8 en 9):
7de vraag of Arnold Schwarzenegger president wordt van de Verenigde Staten van Amerika
8de vraag wie Andy Garcia zag
9de twijfel wat hij moest doen
Complementen komen niet voor bij naamwoordelijke constituenten met een voornaamwoord of een eigennaam als kern. Zie verder [14.6].
Bepalingen die na de kern komen, kunnen de vorm hebben van een voorzetselconstituent (zie 10 en 11) of een zin (zie 12 en 13), bijv.:
10het gesprek in de tuin
11iets uit de tuin
12de man die ik gisteren tegenkwam
13diegenen die niet aan alle voorwaarden voldoen
Zinnen die de kern als nabepaling begeleiden kunnen door een relativum (bijv. een betrekkelijk voornaamwoord zoals in 12 en 13) worden ingeleid: het gaat dan om betrekkelijke bijzinnen. Verder kunnen beknopte bijzinnen, al dan niet door om ingeleid, als nabepaling optreden, bijv.:
14een beer om te knuffelen
15Iets te eten (heb ik niet.)
Zie voor zinnen als nabepaling verder [14.5.3.8].
Voorts kunnen nabepalingen de vorm hebben van een naamwoordelijke constituent (onder meer als bijstelling; zie 16 en 17), een bijwoordelijke constituent (zie 18 en 19) of een constituent voorafgegaan door een voegwoord (zie 20 en 21), bijv.:
16de schipper, een voorzichtig man
17Gij, Allerhoogste
18die herrie hier
19hij daar
20alle kinderen behalve de oudste
21niets dan doffe ellende
De bepaling die bestaat uit een voegwoord gevolgd door een constituent komt in het algemeen na andere bepalingen, bijv.:
22niemand hier uitgezonderd Peter
Alleen bijstellingen staan na dit soort bepalingen, bijv.:
23een auto zoals die van Rinus, een heel snelle wagen
Bij naamwoordelijke constituenten met een zelfstandig voornaamwoord als kern komen bovendien ook nog nabepalingen voor in de vorm van een adjectivische constituent met een buigings-s en in de vorm van een telwoord op -en, respectievelijk bijv.:
24wat lekkers
25wij vieren
Zie voor de diverse types nabepalingen verder [14.5.3].
Resumerend herhalen we schema 14.1, gevuld met concrete voorbeelden, als schema 14.2.
schema 14.2: Plaatscategorieën binnen de naamwoordelijk constituent.
naamwoordelijke constituent
Determinator Voorbepaling Kern Complement Nabepaling
melk
lekkere melk
de boom
de grote boom
het gesprek in de tuin
het gesprek over het weer
het saaie gesprek over het weer in de tuin
het saaie, lange gesprek over het weer in de tuin
iets
iets geks
vrijwel alles
iedereen die ik ken
bijna iedereen die ik ken
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997
    Interessante links