ANS | 9.1.3 Andere voorzetsels

9.1.3 Andere voorzetsels

Andere veelvoorkomende voorzetsels zijn met, zonder, dankzij, ondanks, volgens en per. Ze worden hier apart genoemd omdat ze geen ruimtelijke relatie kunnen uitdrukken en ook niet, of niet in de eerste plaats, temporeel van aard zijn. Ook veel van de meer formele, minder vaak gebruikte voorzetsels drukken een ander type relatie uit dan een ruimtelijke of temporele relatie.

Verder lezen

Veelgebruikte voorzetsels: geen ruimtelijke of temporele relatie

De voorbeelden in (1)-(3) illustreren het gebruik van de frequent gebruikte voorzetsels met, zonder, dankzij, vanwege, ondanks, volgens en per. In tegenstelling tot de meeste veelgebruikte voorzetsels kunnen ze geen ruimtelijke relatie uitdrukken. We vinden ze daarentegen in allerlei andere bijwoordelijke bepalingen, zoals die van middel (met een vork in (1a)), van omstandigheid (met mijn hond in (1b) en zonder mijn kinderen in (2a)) en van hoedanigheid (met heel veel respect in (1c) en zonder enige aarzeling in (2b)).

Met en zonder komen ook in constructies voor als in (i):

iaMet dat masker op voel ik me een ander mens.

bZonder een rooie duit op zak kwam mijn vader aan in het immigratiecentrum op Ellis Island, New York.

(ia) is een voorbeeld van de absolute met-constructie en (ib) van de absolute zonder-constructie. In die constructies worden met of zonder gevolgd door twee complementen: een nominale constituent en een ander type complement. Dat laatste complement beschrijft een toestand waarin de nominale constituent zich ofwel tijdelijk bevindt, namelijk in het geval van met (het masker 'is op', met andere woorden, de ik-persoon in (ia) heeft dat masker op), of juist niet bevindt, in het geval van zonder (er is geen rooie duit op zak in (ib)).

aPrik de deegbodem hier en daar in met een vork en zet weer circa 30 minuten in de koelkast.

bIk wandel elke dag een uur met mijn hond door het bos.

cIk heb echter met heel veel respect naar zijn reactie geluisterd.

aIk ben bewust zonder mijn kinderen naar Japan gegaan.

bDe lijnen die hij zonder enige aarzeling trekt zijn kaarsrecht.

De voorbeelden in (3) illustreren bijwoordelijke bepalingen van causaliteit (dankzij mijn vriendinnen en familie en vanwege het grote succes), van toegeving (ondanks het slechte weer), van verhouding (per stuk) en van modaliteit (volgens mij).

Anders dan dankzij, ondanks, volgens en zonder worden met en per ook wel temporeel gebruikt, zoals geïllustreerd in (i).

iaMet Pasen komen er altijd veel toeristen naar de Amsterdamse binnenstad.

bPer 1 mei is ze daar benoemd tot een van de zes universiteitshoogleraren.

aDankzij mijn vriendinnen en familie heb ik deze nare periode grotendeels achter me kunnen laten.

bVanwege het grote succes werd het atelier helemaal vernieuwd.

cVorig jaar lokte Pukkelpop ondanks het slechte weer 120.000 muziekfans.

dDe armbandjes kosten vijftig cent per stuk.

eEr spelen volgens mij ook andere dingen.

Minder vaak gebruikte, meer formele voorzetsels: geen ruimtelijke of temporele relatie

Veel van de minder vaak gebruikte, meer formele voorzetsels kunnen geen ruimtelijke of temporele relatie uitdrukken. We vinden ze bijvoorbeeld in bijwoordelijke bepalingen van causaliteit, zoals in (4) en van beperking, zoals in (5). De voorbeelden in (6) illustreren een bepaling van verhouding (overeenkomstig de wettelijke voorschriften), van middel (middels rituelen) en van toegeving (niettegenstaande het bordje 'verboden te storten').

aDe rechtbank sprak hem vrij wegens onvoldoende bewijs. formeel Deze vorm wordt als formeel Nederlands beschouwd.

bLevenslange gevangenisstraffen voor kinderen zijn verboden krachtens de VN-conventie over de Rechten van het Kind. formeel Deze vorm wordt als formeel Nederlands beschouwd.

c[S]takingen waren verboden ingevolge de wet op samenscholing. formeel Deze vorm wordt als formeel Nederlands beschouwd.

aDe directeur-generaal is de laatste tijd in de medische pers in opspraak gekomen betreffende de organisatie van zijn dienst. formeel Deze vorm wordt als formeel Nederlands beschouwd.

bOok qua bezoekcijfers laat Cannes alle concurrenten in het stof bijten. formeel Deze vorm wordt als formeel Nederlands beschouwd.

cDe gemeente Nijeveen heeft aangaande de aanstaande herindeling geen struisvogelpolitiek gevoerd. formeel Deze vorm wordt als formeel Nederlands beschouwd.

a[S]lechts eenderde van de docenten corrigeert integraal overeenkomstig de wettelijke voorschriften. formeel Deze vorm wordt als formeel Nederlands beschouwd.

bMiddels rituelen proberen de ouders hun verdriet te overkomen. formeel Deze vorm wordt als formeel Nederlands beschouwd.

cDe afvalberg groeit met de dag, niettegenstaande het bordje 'verboden te storten'. formeel Deze vorm wordt als formeel Nederlands beschouwd.

ANS

Taalportaal

Taaladvies

versie	redacteur(en)	datum	opmerkingen
3.0	Maaike Beliën	januari 2021
2.1		januari 2019	Automatische conversie van ANS 2.0
2.0	W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn	1997	hoofdstuk 9,../../data/archief/ans2/e-ans/09/body.html;

Woordenboeken

Corpora en lexica

Overige bronnen