12.5.3.3 Adjectief + adjectief
Bij de volgens het patroon 'adjectief + adjectief' gevormde samenstellingen
kunnen twee betekenistypes onderscheiden worden:
- Het type hoogzwanger, waarin het eerste deel dient als nadere bepaling van het tweede
- Copulatieve samenstellingen als algemeen-beschaafd
Verder lezen
Hoogzwanger: adjectieven waarin
het eerste deel dient als nadere bepaling van het tweede
In woorden als bleekblauw,
hoogzwanger,
lichtgeel en
roodbruin doet het eerste
deel van de samenstelling dienst als een nadere bepaling van het tweede, en
draagt het meestal de hoofdklemtoon. Het eerste deel heeft vaak de betekenis van
versterking, zoals in:
1diepbedroefd,
diepongelukkig, dolblij, doldriest, dolkomisch, hoogrood,
stomdronken
Adjectieven met zo’n versterkende betekenis kunnen herhaald worden om die
betekenis nog meer te benadrukken, net zoals substantieven, werkwoorden) en prefixen met zo’n versterkende betekenis:
2diep- en diepbedroefd,
dol- en dolkomisch
Bij deze eerste groep samenstellingen van het type adjectief + adjectief horen
ook samengestelde geografische adjectieven als:
3(de) Belgisch-Limburgse
(mijnen), (de) Frans-Afrikaanse (landen), (de) Grieks-Cypriotische
(gemeenschap)
waarin het eerste adjectief een nadere bepaling is van het tweede. Tussen beide
delen wordt een koppelteken geschreven. Alleen het tweede deel van de
samenstelling wordt verbogen.
Algemeen-beschaafd: copulatieve
samenstellingen
Het tweede type wordt gevormd door copulatieve
samenstellingen, die met een koppelteken gespeld worden,
zoals:
4algemeen-beschaafd
(taalgebruik), pedagogisch-didactisch (onderzoek), (het)
Belgisch-Nederlands (cultureel verdrag), (de) Frans-Duitse (oorlog),
(de) rood-wit-blauwe (vlag) en rood-groene (luiken) (= 'rood én groene
luiken')
In dergelijke samenstellingen is het linkerdeel niet zonder meer een nadere
bepaling bij de betekenis van het rechterdeel:
Frans-Duits betekent
bijvoorbeeld: tussen Frankrijk en Duitsland.
Dergelijke copulatieve samenstellingen komen vooral voor in meer formeel
taalgebruik. Vaak bestaan ze uit vreemde woorden, bijv.:
5literair-kritisch,
marxistisch-leninistisch, sociaal-economisch,
sociaal-pedagogisch
Hoewel deze samenstellingen qua betekenis nevenschikkend zijn, fungeert het
laatste deel als hoofd wat betreft de verbuiging, zoals blijkt uit hun
verbuiging in woordgroepen zoals (de) Frans-Duitse
(oorlog) en (de)
rood-wit-blauwe (vlag).
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
3.0 | Geert Booij | juni 2022 | |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 12,../../data/archief/ans2/e-ans/12/body.html; |