2.4.4 De imperatief (gebiedende wijs)
Verder lezen
1
De imperatief (naar de vorm een stam en in enkele gevallen stam +
t) wordt gebruikt zonder onderwerp. Hij drukt een bevel,
verzoek, wens, advies, aansporing en dergelijke uit, bijv.:
1Doe de deur
dicht!
2Geeft
acht!
3Kom eens
hier.
4Eet
smakelijk.
5Kijk eens wat
vaker in de spiegel van de kapper!
6Snoep
verstandig, eet een appel!
7Vul de bon in
en win een reis.
8(In een recept: )
Voeg de boter toe en laat de
saus vijf minuten zachtjes doorkoken.
9Lees voor
gebruik de aanwijzingen op de verpakking.
In veel gevallen waarin van een bevel of dringend verzoek sprake is, kan
een persoonlijk voornaamwoord van de tweede persoon toegevoegd worden,
bijv.:
10Doe de deur
dicht, jullie!vergelijk 1
11Kom eens hier,
jij!vergelijk 3
In persoonlijk contact tussen mensen klinkt de imperatief zonder toegevoegd
pronomen (u, jij of jullie) al gauw
onbeleefd of autoritair, ook als men elkaar tutoyeert. Zin
1 zal dan ook vaak vervangen
worden door bijv. Och, doe de deur even dicht, waar de
toegevoegde woorden het bevelskarakter verzachten, of door de gewone
verzoekformule Wil je de deur (even) dichtdoen?
Formeel zijn zinnen als 10 en
11 te onderscheiden van zinnen als
de volgende, waarin het toegevoegde voornaamwoord direct na het werkwoord
komt; is het voornaamwoord meervoudig, dan is de vorm van de imperatief
stam + t, zonder dat er sprake hoeft te zijn van formeel
taalgebruik
(vergelijk
[2.3.2.5]). Voorbeelden:
12Gaat u
zitten!
13Doe jij de
deur dicht!
14Weest u maar
niet bang.
2
Gevolgd door een nevengeschikte zin ingeleid door en of
of, kan een zin met een imperatief het karakter van een bijzin
van veronderstelling of voorwaarde krijgen. Vergelijk:
15Zeg mij met
wie je omgaat en ik zal je zeggen wie je bent. (=
'Als je mij zegt...')
16Zet dat boek
daar en je vindt het nooit meer terug. (= 'Als je dat
boek daar zet...')
17Hou op
of ik ga gillen. (= 'Als je niet
ophoudt...')
18Wees het met
hem oneens en je hebt ruzie. (= 'Als je het met hem
oneens bent...')
19Word maar eens
bestolen in het buitenland (en) dan wil ik jou nog
eens spreken. (= 'Als jij eens bestolen wordt...')
3
Naar vorm en betekenis vergelijkbaar met een imperatiefzin zijn zinnen met
een plusquamperfectum die het ongewenste van een niet meer te veranderen
werking uitdrukken. Tegen iemand die ten onrechte hard gelopen heeft, kan
men zeggen:
20Had maar niet
zo hard gelopen!
Deze zin betekent hetzelfde als Je had niet zo hard moeten lopen, zoals Loop niet zo hard! gelijk is aan
Je moet niet zo hard lopen. Vandaar de benaming
'imperatief van het plusquamperfectum'. Andere voorbeelden:
21Was dan wat
eerder gekomen!
22Ach, had toch
niks gezegd!
4
In informeel taalgebruik kan regionaal (vooral in Nederland) bij sommige
werkwoorden aan de imperatief ze toegevoegd worden. Hiermee
wenst men de toegesprokene een goed verloop van datgene wat het werkwoord
uitdrukt. Voorbeelden:
23Werk
ze!informeel_regionaal
24Eet
ze!informeel_regionaal
25Maf/slaap ze!
informeel_regionaal
Opmerking
Verdieping
Opmerking
Een apart geval van een imperatief doet zich voor in zinnen als:
iKijk
haar!
iiKijk mij nou
doen!
iiiKijk Jan
eens!
Het opmerkelijke is hier onder meer het ontbreken van het vaste
voorzetsel dat bij kijken hoort, namelijk naar.
Naast de normale imperatiefzin Kijk naar hem! is ook
mogelijk Had naar hem gekeken! (zie onder
3), bij het geïsoleerde Kijk hem! is een
plusquamperfectum onmogelijk. Voor de vorm van het persoonlijk
voornaamwoord in gevallen als i
en ii
zie
[18.5.4.9].
Voor het gebruik van de infinitief met de functie van een imperatief zie (zie 2.4.2, sectie
4), voor het gebruik van het voltooid deelwoord met de functie van een imperatief zie
(zie 2.4.6, sectie
5).
Voor de (modale) functies van de imperatief zie ook [28.3.4.2].
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
| versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
| 2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
| 2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 |