30.3.2.5 Vaste verbindingen
Verder lezen
Als het werkwoord een vaste verbinding vormt met zijn complement, dan
draagt dit niet op dezelfde manier bij aan de aspectualiteit van de
werkwoordelijke constituent als in een relatie met het werkwoord waarin er
geen sprake is van een vaste verbinding. Vergelijk:
In 1a is er in de meest voor de
hand liggende interpretatie sprake van de vaste verbinding 'iemand een veeg
uit de pan geven'. Dit is een idiomatische uitdrukking. Er is dus niet
letterlijk sprake van iets dat door iemand gegeven wordt, maar van de
overdrachtelijke betekenis 'iemand een verwijt maken'. Het werkwoord vormt
in verbinding met het voorwerp een activiteit die een zekere aspectualiteit
heeft, t.w. terminatief aspect. Men kan het voorwerp een
veeg met behoud van deze interpretatie dan ook niet in het
meervoud zetten, zoals in 1b, of
het voorwerp bevragen: 'Wat gaf ze hem? Een veeg', en 'Waar kwam die veeg
vandaan? Uit de pan'.
In 2a hebben we niet te maken met
een vaste verbinding. Er is letterlijk sprake van een voorwerp dat gegeven
wordt. We kunnen het voorwerp dan ook in het meervoud zetten, getuige
2b, en het bevragen: 'Wat gaf ze
hem? een veger', en 'Waar kwam die veger vandaan? Uit Japan'. Het voorwerp
draagt hier op de gangbare wijze bij aan de aspectualiteit van de
werkwoordelijke constituent. In 2a
is het voorwerp een naamwoordelijke constituent die gespecificeerd is ten
aanzien van kwantiteit en geeft het derhalve mede gestalte aan het
terminatieve aspect van de werkwoordelijke constituent. In
2b is het voorwerp een kaal
meervoud en dus niet gespecificeerd ten aanzien van kwantiteit, waardoor de
werkwoordelijke constituent duratief aspect krijgt.
Dat de voorwerpen in vaste verbindingen niet eenzelfde rol spelen bij de
totstandkoming van de aspectualiteit, wordt eens te meer duidelijk, wanneer
we werkwoordelijke constituenten bekijken die in hun letterlijke
interpretatie terminatief aspect hebben en in hun figuurlijke interpretatie
duratief aspect. Zie bijv. 3a. In de niet erg voor de hand liggende letterlijke interpretatie van dit voorbeeld is er sprake van een welbepaald
voorwerp dat met een welbepaalde mantel, namelijk de mantel der liefde werd
bedekt. In deze interpretatie hebben we te maken met terminatief aspect:
zodra datgene bedekt is, is het eindpunt van de activiteit die door het
werkwoord wordt uitgedrukt, bereikt. In de meer gewone figuurlijke
interpretatie is er sprake van iets dat uit barmhartigheid verzwegen of
vergoelijkt werd. In deze interpretatie duidt de werkwoordelijke
constituent een toestand aan en hebben we te maken met duratief aspect. We
kunnen derhalve ook een duurbepaling als jarenlang, zoals in
3b, toevoegen zonder dat dit
noodzakelijkerwijs een herhalingslezing veroorzaakt
(vergelijk
[30.3.4]):
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 |