21.2.3.2 Afhankelijke zinnen
Verder lezen
1a
Evenals bij zinstype 1a is de hoofdzinsvolgorde van zinstype 1b kenmerkend
voor zelfstandige zinnen. Toch hebben ook sommige afhankelijke zinnen deze
volgorde.
De meest elementaire vorm van een afhankelijke zin met hoofdzinsvolgorde
is een voorwerpszin in de directe rede, zoals de imperatiefzin en de
ja/nee-vraag in respectievelijk de voorbeelden:
1(Hij snauwde: )
'|Eet| je bord leeg!'
2(Toen zei ze: )
'|Begrijp| je nu waarom?'
Ja/nee-vragen in de semi-directe rede hebben dezelfde woordschikking als
onafhankelijke ja/nee-vragen:
3(Piet vroeg zich af: )
|had| hij Marina misschien beter op |kunnen bellen?
|
1b
Soortgelijke gevallen doen zich voor bij het type onderwerps- en
voorwerpszinnen met hoofdzinsvolgorde dat gebruikt kan worden als
stilistische variant van of-zinnen. Vergelijk bijvoorbeeld
de volgende (a)- en (b)-zinnen:
2
Ook bij de volgende afhankelijke zinnen is de voor-pv eerste zinsdeel:
-
zinnen zonder voegwoord die een veronderstelling of voorwaarde uitdrukken, van de types:6|Mocht| je tien uur te vroeg |vinden|, (dan wil ik ook wel om half elf vertrekken.)7|Leest| hij het boek niet | |, (dan moet hij het maar gauw terugbezorgen.)8|Had| hij maar naar ons |geluisterd|, (dan zou hij zich nu niet in een lastig parket bevinden.)Voor het gebruik van afhankelijke zinnen met mogen (regionaal met moeten) zie men [18·5·4·4/iid2a] (respectievelijk iib 2).
-
toegevende zinnen zonder voegwoord zoals:9|Was | de reclame groot | |, (toch bleef het succes maar klein.)formeel10|Gedroeg | hij zich in het begin nogal verlegen | |, (gaandeweg ontpopte de jongen zich als een echte deugniet.)formeel11|Doe| je nog zo je best | |, (je wordt toch niet geapprecieerd.)12|Laat| hij nog zo hard |werken|, (hij haalt het niet.)Zulke zinnen komen vooral voor in formeel taalgebruik. Vergelijk [10·3·9·1/2]. Verwant hiermee zijn zinnen die een (meestal temporele) tegenstelling uitdrukken, zoals:13|Waren | er vroeger nog veel bossen | |, (nu zijn het er beduidend minder.)formeel
-
afhankelijke zinnen met diverse betekenissen, voorkomend in informeel taalgebruik, zoals:14|Smeer | ik een keer boterhammen | |, (eet je ze niet op!)informeel15|Heeft |-ie eindelijk een baan | |, (komt-ie niet opdagen!)informeel16|Kom | ik gisteren in de stad | |, (wie zie ik daar?)informeelHet gebruik van dergelijke zinnen is kenmerkend voor een levendige verteltrant.
Bij de hier vermelde afhankelijke zinnen is er alleen sprake van een
inhoudelijke afhankelijkheid ten opzichte van de erop volgende deelzin. Ze
worden door komma-intonatie van die volgende zin afgescheiden. Syntactisch
maken ze geen deel uit van die tweede deelzin, maar ze staan in de aanloop
ervan
(zie
[21·8·2·2], waar ook het al dan niet optreden van woorden als
dan en toch in de tweede deelzin behandeld wordt).
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 |