12.5.3.1.2 Verbindingsklanken
In adjectivische samenstellingen waarvan het eerste deel een substantief is, kunnen de verbindingsklanken -s- en -e- optreden.
1-s-: dood-s-bang, gebruik-s-klaar, geslacht-s-rijp, hond-s-moe
-e-: ape-trots, ber-e-sterk, boord-e-vol, reuz-e-leuk, zonn-e-klaar
De verbindingsklank -e- treedt alleen op bij substantieven die een meervoud op -en hebben. De zo gebruikte substantieven hebben de abstracte betekenis ‘in grote mate’. Vanwege de versterkende betekenis van de substantieven wordt de verbindingsklank niet als en gespeld.
De keuze voor -s- hangt soms samen met de
aanwezigheid van een bepaald suffix in het eerste deel. Zo komt na het suffix
-ing en na het verkleinwoordsuffix altijd
-s, net zoals bij samengestelde substantieven:
2hervorm-ing-s-gezind, uitker-ing-s-gerechtigd, citroen-tje-s-fris
Ook -en- treedt op in zulke samenstellingen, maar de status ervan is in sommige woorden eerder die van een meervoudsuitgang dan van een verbindingsklank, omdat het linkerdeel een meervoudige interpretatie krijgt:
3duimendik, eeuwenoud, huizenhoog, kleurenblind, mijlenver
Daarnaast zijn er ook enkele samenstellingen met -er aan het eind van het linkerdeel:
4blader-arm, eier-leggend, kinder-rijk
We beschouwen dit -er als deel van de lange allomorfen van woorden als
blad,
ei, en
kind, die ook in
meervoudsvormen als bladeren,
eieren en
kinderen optreden.
Samenstellingen met -waardig
Verdieping
Samenstellingen met -waardig
De woorden waardig en
waard worden vooral
gecombineerd met een substantief in de vorm van een infinitief. Er
treedt altijd een -s- als verbindingsklank
op. De betekenis kan omschreven worden als 'het afkeuren/het lezen
(enz.) waard'. De samenstellingen met
waardig zijn gewoner
dan die met
waard.
Bovendien worden die met
-waard niet
gemakkelijk attributief gebruikt. Vergelijk bijv.:
iIk vind het een afkeurenswaardige daad.
Hij vond het niet eens vermeldenswaard.
Daarnaast komen zonder verbindingsklank -s- ook een aantal samenstellingen met een ander substantief als eerste deel voor, bijv. deerniswaard(ig), eerbiedwaard(ig), kredietwaardig, roemwaard(ig), met als betekenis 'eer (enz.) verdienend, waard zijnde'. In de samenstellingen luchtwaardig en zeewaardig (respectievelijk gezegd van vliegtuigen en schepen), zien we de betekenis 'geschikt om in de lucht/op zee te gaan'.
Verder lezen
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
| versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
| 3.0 | Geert Booij | juni 2022 | |
| 2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
| 2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 12,../../data/archief/ans2/e-ans/12/body.html; |