Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
28.3.3.4 Het imperfectum en het plusquamperfectum bij werkwoorden die 'denken' of 'zeggen' betekenen
Verder lezen
Bij werkwoorden die 'denken' of 'zeggen' betekenen is bij gebruik van het imperfectum de grens tussen modaal en niet-modaal gebruik niet altijd volkomen duidelijk. In de zin
1Ik dacht dat je ziek was.
is het imperfectum niet modaal maar temporeel gebruikt, als die wordt uitgesproken door iemand die de vorige dag tegen zijn gesprekspartner gezegd heeft Ik denk dat je ziek bent. Is die gesprekspartner de volgende dag inderdaad ziek, dan kan het volgende gesprek ontstaan:
2A: Ik ben ziek. Dacht jij dat gisteren al niet? B: (Ja), ik dacht (gisteren al) dat je ziek was.
Is iemand echter 's morgens om negen uur niet op zijn werk, maar komt hij om tien uur, kennelijk gezond, toch binnen, dan kan iemand anders eveneens zin 1 gebruiken. Strikt genomen is ook hier een temporele interpretatie mogelijk ('tot dit ogenblik (dus vóór het spreekmoment) dacht ik dat je ziek was'), maar in feite wil de spreker de niet-werkelijkheid van het ziek zijn uitdrukken ('je bent dus niet ziek').
Met dezelfde modale functie, zonder dat de werking zoals in de gevallen in [28.3.3.2] en [28.3.3.3] vóór het spreekmoment hoeft te liggen, kan het plusquamperfectum gebruikt worden. Zin 1 is wat het modaliteitsaspect betreft synoniem met 2:
3aIk had gedacht dat je ziek was.
In gevallen als 2 is de temporele interpretatie onmogelijk, omdat de voor het plusquamperfectum vereiste tijdsverhouding w - r - s afwezig is (zie [2.4.8.8/i]). Vergelijk ook:
4aVan negen tot tien dacht ik dat je ziek was.
bVan negen tot tien heb ik gedacht dat je ziek was.
cVan negen tot tien had ik gedacht dat je ziek was.uitgesloten
Deze modale functie van het imperfectum en het plusquamperfectum houdt in dat de niet-werkelijkheid van dat wat gedacht of gezegd is, wordt uitgedrukt, vaak met een emotionele bijklank (verwondering, opluchting, teleurstelling, enz.). Voorbeelden (bij de zinnen met een imperfectum is ook een niet-modale interpretatie mogelijk):
5A: Ik kan morgen niet komen. B: En je zei dat je kwam.
6A: Ik kan je dat geld niet geven. B: En je had het beloofd!
7(Tegen late bezoekers: ) De deur zit al op het nachtslot. We hadden jullie niet meer verwacht. (= 'We dachten dat jullie niet meer zouden komen, en nu komen jullie toch nog.')
8Het regent nog flink en ik heb geen jas bij me. Ik hoopte dat het op zou klaren!
Voor het gebruik van de werkwoordstijden in de van denken, zeggen enz. afhankelijke bijzinnen: zie [2.4.8.11].
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997
    Interessante links