1.1.3.1.2 De klinker
y
De y is een
geronde, gesloten (hoge),
gespannen
voorklinker. Deze klinker komt voor in woorden als
De y is
een weinig voorkomende klinker van het Nederlands; enkel voor
r
is de klank vrij frequent; verder verschijnt de klank vooral in
leenwoorden; zie ook Luyckx et al. (2007: 9).
1anu /ny/
brumoer /ry.mur/, humeur /hy.mør/, tumor
/ty.mɔr/
czuur /zyr/ 
, statuut
/sta.tyt/
, statuut
/sta.tyt/
De klank wordt als u gespeld in
open lettergrepen (zie 1a en 1b), en als
uu in gesloten
lettergrepen (zie 1c). Figuur 1 toont de positie van
y in
het klinkerdiagram.
Figuur 1. Positie van
y
in het klinkerdiagram. (Bron: Gussenhoven 1992: 47).
Verder lezen
Articulatie
De y is een
geronde, hoge, gespannen voorklinker. Bij de productie van
y
verplaatst het hele tonglichaam zich naar voren in de mondholte, terwijl de
tongpunt laag blijft.
y heeft
dezelfde articulatie als
i,
maar met geronde lippen. Door de lipronding wordt de voorholte in de mond
groter. Figuur 2 is een MRI-afbeelding van de
y in
fuut, gerealiseerd door een
mannelijke spreker uit de Randstad.
Figuur 2. MRI-afbeelding van de
y
in fuut (Bron: Rietveld
& Van Heuven 2016: 67)
Duur
Fonetisch gezien is
y een
korte klank, maar voor een
r
verschijnt de lange allofoon
y:;
Zie Gussenhoven (1993).
y wordt ook
wel als half-lang aangeduid. De absolute duur hangt onder
andere af van factoren als spreekstijl en spreeksnelheid. Volgens Van der Harst
(2011: 323-324) is de gemiddelde duur van de
y
voorafgaand aan een
t 93 ms in
het Nederlands-Nederlands, en 118 ms in het Belgisch-Nederlands.Regionale variatie
In het Nederlands-Nederlands is er behalve verlenging ook, afhankelijk van
spreker en type
r,
centralisatie van
y voor
r
mogelijk: er is diftongisering in de richting van
ə
(bijv. muur klinkt als
my:əɻ
).
).
Zie Collins & Mees (1984: 114).
Diftongisering komt met name voor voorafgaand aan een approximante
realisatie van
r.
Zie Botma & Van Oostendorp (2012: 149); Sebregts (2015).
Akoestische eigenschappen van de klinker y
Tabellen 1 en 2 geven een aantal voorbeeldzinnen met
y in
verschillende fonologische contexten voor het Nederlands-Nederlands en Belgisch
Nederlands. Een overzicht van de referentiewaarden voor de eerste en tweede
formant (F1 en F2) van de
y in
het Nederlands-Nederlands en Belgisch-Nederlands wordt gegeven op Taalportaal .
Tabel 1. Geluidsbestanden, golfvormen en spectrogrammen voor
y in
verschillende fonologische contexten in het Nederlands-Nederlands.
| Woordgroep | Fonologische context | Geluidsbestand | Golfvorm/spectrogram |
| (…) en nu gauw naar binnen (…) | woordfinaal | |
 |
| Van Hooijdonk heeft zijn debuut gemaakt voor Feyenoord | vóór obstruent | |
 |
| het was puur geluk | vóór vloeiklank | |
 |
Tabel 2. Geluidsbestanden, golfvormen en spectrogrammen voor
y in
verschillende fonologische contexten in het Belgisch-Nederlands.
| Woordgroep | Fonologische context | Geluidsbestand | Golfvorm/spectrogram |
| en nu ligt Anna alleen in Transit | woordfinaal | |
 |
| hij maakte zijn debuut ten tijde van de stomme film | vóór obstruent | |
 |
| puur per ongeluk | vóór vloeiklank | |
 |
Fonologische analyse van de klinker
y
-
Distinctieve kenmerkenDe distinctieve kenmerken van y kunnen als volgt worden gespecificeerd: [+hoog, –laag, +gespannen, +rond, –achter]. y verschilt dus enkel van i in zijn specificatie voor het kenmerk rond.
-
/y/ als gespannen klinkerNet als i is y een gespannen klinker, hoewel ook y fonetisch gezien een korte realisatie heeft, behalve voor r, waar de lange allofoon y: optreedt. Vanwege zijn gedrag in het rijm van lettergrepen wordt y toch als een gespannen klinker geanalyseerd: y kan namelijk in open lettergrepen verschijnen zoals in de voorbeelden in (1a) en (\1b).
Literatuur
Eijkman (1937), Collins & Mees (1984), Van Son et al. (1990),
Gussenhoven (1992), Gussenhoven (1993), Van Oostendorp (2000), Collins &
Mees (2003), Adank et al. (2004), Rietveld et al. (2004), Van der Harst (2011),
Botma & Van Oostendorp (2012), Sebregts (2015), Rietveld & Van Heuven
(2016).
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
| versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
| 3.0 | Kathy Rys | november 2020 | |
| 2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
| 2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 1,../../data/archief/ans2/e-ans/01/body.html; |