Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
12.4.2.2.9.6 Uitheemse achtervoegsels
De uitheemse achtervoegsels, of suffixen, die productief gebruikt kunnen worden zijn -age, -isme en -iteit. Er zijn daarnaast veel uitheemse substantieven waarin wel een suffix herkenbaar is, maar er geen sprake is van productieve woordvormingsprocessen.
Verder lezen
-age
De meeste abstracta op het beklemtoonde uitheemse achtervoegsel, of suffix, -age komen voor naast werkwoorden met een stam op -eer. Ze kunnen gezien worden als afleidingen daarvan, waarbij -eer is vervangen door het achtervoegsel -age bijv. masseren - massage. Voorbeelden zijn verder:
1arbitrage, chantage, colportage, rapportage, spionage, tatoeage
In enkele gevallen is -age toegevoegd aan de stam van een inheems werkwoord zonder -eer, bijv. in lekkage, slijtage en vrijage.
Het achtervoegsel komt ook voor in woorden met een substantief (waaronder soms een eigennaam) als basiswoord, bijv. percentage, tonnage, voltage, wattage. Dan zijn het geen gebeurtenisnamen, maar duiden ze een eigenschap aan.
-isme
Het beklemtoonde uitheemse achtervoegsel -isme komt voor in 'geleerde', internationaal gangbare woorden, zoals communisme, humanisme, irrationalisme, seksisme, naar analogie waarvan ook arbeiderisme is gemaakt. Er worden ideologieën, culturele stromingen en dergelijke mee aangeduid.
Het suffix kan worden aangehecht aan adjectieven (bijv. modernisme) en substantieven (bijv. methodisme). Veel adjectieven op -eel fungeren als basiswoorden, en de klinker e van -eel verandert dan in a, bijv. ration-eel – ration-al-isme.
In veel gevallen is het suffix aangehecht aan een wortel, een morfeem dat niet zelfstandig als woord optreedt. Vaak wordt dezelfde wortel gevonden in persoonsnamen op -ist:
2autisme – autist
communisme – communist
hedonisme – hedonist
humanisme - humanist
Als je de betekenis van het substantief op -ist kent, is de betekenis van het corresponderende woord op -isme gemakkelijk te bepalen, en omgekeerd, ook al is er geen basiswoord.
Omdat -isme een uitheems suffix is, wordt het voornamelijk aan uitheemse woorden en wortels aangehecht, en daarnaast aan eigennamen, zoals in Marxisme. Een woord als arbeiderisme is dus uitzonderlijk, omdat arbeider een inheems woord is.
-Isme komt ook verzelfstandigd voor: een of ander isme betekent 'een of andere stroming waarvan de naam op -isme uitgaat'.
Een enkele maal komen naast abstracta, bijv. purisme of vulgarisme, ook concreta voor met de betekenis 'concreet geval van purisme, respectievelijk vulgarisme' (als aanduiding van taalkundige verschijnselen). Bij deze gevallen sluiten zich woorden aan als (een) germanisme, anglicisme, dialectisme.
-iteit
Met het achtervoegsel -iteit leidt men abstracta af van adjectieven (sommige afleidingen zijn ook als concreta te gebruiken). Het zijn altijd de-woorden. Het procedé is productief bij uitheemse woorden. Het achtervoegsel draagt de hoofdklemtoon van het afgeleide woord, en wel op de laatste lettergreep. Enkele voorbeelden zijn:
3moderniteit, naïviteit, subtiliteit, uniformiteit
Bij uitbreiding komt het ook bij enkele Nederlandse basiswoorden voor, bijv. flauwiteit, stommiteit. De betekenis van de afleidingen is 'het (adjectief) zijn'.
Een aantal van deze woorden is gevormd op basis van een wortel, zoals annuïteit, calamiteit en entiteit.
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 Geert Booij juni 2022
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997 hoofdstuk 12,../../data/archief/ans2/e-ans/12/body.html;
    Interessante links