12.5.3.5 Neoklassieke samenstellingen
Een aantal adjectivische samenstellingen bestaat uit twee uitheemse morfemen
(ontleend aan de klassieke talen Grieks en Latijn) die geen zelfstandig woord
vormen. Ze worden als confixen aangeduid. We noemen dit
type samenstelling neoklassieke samenstellingen.
Voorbeelden zijn de volgende adjectieven
1agora-foob, auto-noom, carcino-geen, hetero-geen, hydro-fiel, hydro-foob, homo-geen, iso-morf, mono-maan, schizo-freen
De hoofdklemtoon ligt bij deze woorden op het tweede deel.
De betekenis van dergelijke samenstellingen kan niet zonder meer achterhaald worden op basis van
de betekenis van de samenstellende delen, omdat de gebruikte morfemen geen
woorden zijn, en we dus geen directe toegang hebben tot hun betekenis. Dat wil
niet zeggen dat er geen indicaties zijn voor de betekenis van zulke componenten.
Zo zijn er meerdere woorden die met hydro-
beginnen. Als de betekenis van één of meer ervan bekend is, kan de betekenis
‘water’ van dit confix wel door de taalgebruiker achterhaald worden. In Van
Dales Groot woordenboek van het hedendaags Nederlands vind je dan ook
een lemma als hydro- ‘water’ naast de lemmata voor
woorden die met het confix hydro- beginnen. Ook een
eindconfix als -morf heeft een lemma in dit
woordenboek, met de betekenisomschrijving ‘met de vorm van’. Het treedt op in
adjectieven als amorf,
antropomorf
en isomorf.
Er zijn ook neoklassieke samenstellingen waarbij het linkerdeel een confix, en het rechterdeel een woord is, zoals:
2audiovisueel, biomedisch, heteroseksueel, monosyllabisch
Sommige adjectieven op -isch met twee uitheemse morfemen kunnen beschouwd worden als afleidingen van neoklassieke nominale samenstellingen. Vergelijk:
Tabel 1. Afleidingen van neoklassieke nominale samenstellingen
nominale neoklassieke samenstelling | adjectivische afleiding |
audiologie | audiologisch |
disharmonie | disharmonisch |
petrochemie | petrochemisch |
pornografie | pornografisch |
Hierbij gaan we ervan uit dat het suffix -ie aan het eind van de nominale samenstellingen is vervangen door het suffix -isch.
Verder lezen
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
3.0 | Geert Booij | juni 2022 | |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 12,../../data/archief/ans2/e-ans/12/body.html; |