De term uitheems voor ‘afkomstig uit een andere taal’ kan op twee manieren worden gebruikt: als een historische term, en om een synchrone eigenschap van woorden en affixen aan te duiden. Niet alle affixen die historisch gezien uitheems zijn, worden synchroon nog als zodanig ervaren. De suffixen -aard en -erd bijvoorbeeld, gebruikt in woorden als wreedaard en sufferd, stammen historisch af van het Franse suffix -ard. Toch worden ze door de taalgebruiker als inheems ervaren. Dit blijkt uit het feit dat ze probleemloos combineren met inheemse basiswoorden. Bovendien, dragen ze, anders dan de meeste aan het Frans ontleende suffixen, niet de hoofdklemtoon van het gelede woord. Hetzelfde geldt voor de suffixen -er en -aar die afstammen van het Latijnse suffix -arius.

Verlies van uitheemsheid zien we ook bij sommige andere suffixen van uitheemse oorsprong die combineren met inheemse woorden. Dat geldt bijvoorbeeld voor de volgende suffixen:

Zie Van der Sijs (1996: 164ff) voor meer voorbeelden.

Deze suffixen dragen nog wel vormelijke sporen van hun verleden. Ze dragen namelijk de hoofdklemtoon van het woord (met uitzondering van -e, want een sjwa is niet beklemtoonbaar), terwijl dat niet geldt voor suffixen van Germaanse oorsprong.

Ook sommige uit het Latijn afkomstige prefixen gedragen zich synchroon niet meer uitheems. Prefixen als extra- en super- combineren gemakkelijk met Nederlandse woorden, zoals in extrasterk en supermarkt.

Voor een beschrijving van de woordvormingsmogelijkheden van het huidige Nederlands hebben we een synchrone interpretatie van het begrip uitheems affix nodig, namelijk: 'affix dat (vrijwel) uitsluitend combineert met uitheemse woorden en wortels (het deel van een woord dat overblijft als alle affixen zijn verwijderd)'. We beschouwen -isme en -iteit als uitheemse suffixen, omdat combinatie met inheemse woorden uitzonderlijk is (arbeiderisme, stommiteit), maar het prefix super- is synchroon geen uitheems suffix meer, omdat het probleemloos combineert met inheemse woorden.

Ontlening van gelede woorden heeft geleid tot uitbreiding van de mogelijkheden tot woordvorming door middel van afleiding.

Zie Van der Sijs (1996, 2005, 2019), Booij & Van Santen (2017: 56-58).

Doordat er bijvoorbeeld aan het Frans een aantal bijvoeglijke naamwoorden zijn ontleend op het (aan het Nederlands aangepaste) suffix -eel en de basis zelf als apart woord ontleend is (zoals bij het woordpaar cultuur - cultureel), kon dit suffix als zodanig herkend worden, en vervolgens binnen het Nederlands worden aangehecht aan andere woorden. Ontlening van affixen verloopt dus normaliter niet direct: we ontlenen affixen indirect, doordat we woorden met die affixen ontlenen. Als we bijvoorbeeld zeggen dat een affix aan het Frans ontleend is, dan is dit een verkorte manier van zeggen, en geen precieze beschrijving van het ontleningsproces.

Bij leenvertalingen wordt een uitheems woord aangepast aan de ontvangende taal. Dit heeft als gevolg dat het Nederlands gelede woorden bevat die er Frans uitzien, maar in het Frans niet voorkomen, zoals in het geval van woorden op -eel:

Uit deze voorbeelden blijkt dat het Franse woord een ander suffix kan bevatten dan de Nederlandse tegenhanger.

Er zijn diverse gelede woorden met een Frans uiterlijk, maar zonder dat er een Frans woord met hetzelfde affix mee correspondeert, zoals geïllustreerd in Tabel 3:

Bron: Van der Sijs (1996: 183).

Dit verschil tussen Franse woorden en hun Nederlandse tegenhangers kan verschillende oorzaken hebben. Het woord agentuur is waarschijnlijk een ontlening uit het Duits (Agentur), evenals het woord componist (Duits Komponist). Het woord fabricage is afgeleid van het werkwoord fabriceren, met behulp van het enigszins productieve leensuffix -age.

Veel Nederlandse woorden bevatten een uitheems prefix of suffix. Als er ook een basiswoord is, dan hebben zulke woorden een zekere semantische doorzichtigheid. Dit geldt bijvoorbeeld voor de volgende woorden met een uitheems suffix:

Maar er zijn ook veel woorden die eindigen op een uitheems suffix zonder dat er een basiswoord is. De betekenis van zulke woorden is niet voorspelbaar op grond van de betekenisbijdrage van een basiswoord. Wel geeft het suffix een indicatie van de woordsoort van het desbetreffende woord. Een woord dat eindigt op -abel of -ibel is in principe een adjectief, en een woord op -ioen is een zelfstandig naamwoord. Daarnaast kan de betekenisbijdrage van de wortel (het deel van een woord dat overblijft als alle affixen zijn verwijderd) soms achterhaald worden door het woord te relateren aan een ander woord met dezelfde wortel. Zo zal kennis van de betekenis van het werkwoord stimuleren helpen om de betekenis van stimulans te herkennen, en de betekenis van convertibel kan in verband gebracht worden met die van converteren. De paradigmatische betrekkingen tussen gelede woorden kunnen dus ook motivatie verschaffen, waardoor er een zekere mate van doorzichtigheid is.

Woorden die bestaan uit [uitheems prefix + wortel + infinitiefsuffix -en] zijn vaak ook niet erg doorzichtig qua betekenis. Dit geldt bijvoorbeeld voor de volgende werkwoorden:

Toch is het niet zo dat de taalgebruiker in deze werkwoorden geen enkele geleding zou kunnen waarnemen. Zo hebben alle werkwoorden met -duceren een corresponderend zelfstandig naamwoord dat eindigt op -duct-ie, waardoor het prefix en de wortel duc (waarvan duct een variant is) als aparte bouwstenen herkenbaar zijn:

Ontlening van gelede woorden maakt dat er veel suffixen zijn die alleen voorkomen in combinatie met wortels, en niet in combinatie met woorden van uitheemse afkomst:

Zie Booij (2019: 94). Het suffix -itis komt wel voor met een inheems basiswoord in het opzettelijk speelse woord aanstelleritis.

Het gebruik van uitheemse suffixen in combinatie met een uitheemse wortel vinden we ook in wetenschappelijke terminologie, die een opzettelijk, geconstrueerd karakter heeft. We zien dit bijvoorbeeld in chemische terminologie:

De desbetreffende termen hebben een internationaal karakter, en behoren tot de chemische nomenclatuur waarvoor bepaalde regels gelden (zie Chemische terminologie ).

Er is ook een systeem van medische terminologie dat deels gebruikt maakt van uitheemse wortels en affixen (zie Medische terminologie ).