11.1 Algemene inleiding
Verder lezen
1
Woorden als ach,
verdorie,
hoera,
kukeleku,
foei enz. worden
tussenwerpsels of interjecties genoemd. Tot de
tussenwerpsels zijn ook gevallen te rekenen als toe
maar, nou en,
lieve hemel en vele andere, waarbij het
strikt genomen niet om woorden maar om combinaties van woorden gaat.
In de reeks van de tien woordsoorten neemt de categorie 'tussenwerpsel' een
heel aparte plaats in.
2
De tussenwerpsels onderscheiden zich vooral syntactisch van de andere
woordsoorten, doordat ze geen enkele syntactische verbindingsmogelijkheid
hebben: ze fungeren nooit als lid van een constituent of als zinsdeel en
staan dus altijd buiten de grammatische structuur van een zin. Het
tussenwerpsel heeft namelijk zelf de waarde van een zelfstandige taaluiting
en kan het best omschreven worden als een uitroepende zin.
Ook woorden die tot andere woordsoorten behoren, kunnen soms als
zelfstandige taaluitingen optreden, dus zinswaarde hebben (bijv.
Doorlopen!,
Opgepast!,
Binnen!,
Stom!,
Stilte!). We beschouwen een
woord echter alleen als tussenwerpsel wanneer het altijd of meestal op deze
manier gebruikt wordt. Soms kan een woord zowel tot de tussenwerpsels als
tot een andere woordsoort behoren. Zo wordt het woord helaas
in voorbeeld 1 als bijwoord
(getuige de inversie), in voorbeeld
2 als tussenwerpsel gebruikt:
1Helaas was hij
weer te laat.
2Helaas! Hij was
weer te laat.
Zie hiervoor verder(11.3.4, opmerking).
3
Wat de betekenis betreft, maken we een onderscheid tussen klanknabootsende
en niet-klanknabootsende tussenwerpsels. De eerste hebben geen lexicale
betekenis. Kukeleku
bijvoorbeeld is niets anders dan de weergave van het geluid door een haan
voortgebracht en tiktak de
weergave van het tikken van een klok. De andere tussenwerpsels hebben
zinsbetekenis; ze drukken een houding uit ten opzichte van de werkelijkheid.
4
Over de vorm van tussenwerpsels valt op te merken dat ze geen
vormveranderingen kunnen ondergaan. Hoogstens kunnen ze, ter versterking,
herhaald worden, bijv. jaja,
nounou,
o-o-o!
5
Naar de klank ten slotte vormen de tussenwerpsels de enige woordsoort
waartoe ook behoren:
- woorden zonder klinker: pst, pf, st;
- woorden met klanken die in ons alfabet niet voorgesteld kunnen worden: t of t-t, uitgesproken als een zogenaamde click, d.i. een soort van ingeademde t; brr, waarbij door rr een trilling van de lippen wordt aangegeven;
- woorden die eindigen op een korte klinker, bijv. bah, hè.
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 |