ANS | Fout

/ instituut voor de Nederlandse taal / Over de ANS Vragen & antwoorden Literatuur Registers voor het onderwijs

x

X

Voor studenten en docentenRegistersLiteratuurVragen & antwoordenOver de ANS

De klank

1De klankleer van het Nederlands

1.1De klanken van het Nederlands

1.1.1De foneeminventaris van het Nederlands: distinctieve eigenschappen

1.1.1.1Classificatie van klinkers

1.1.1.1.1Klinkerdiagrammen en formanten
1.1.1.1.2Marginale klinkers

1.1.1.2Classificatie van medeklinkers
1.1.1.3De geometrie van distinctieve kenmerken

1.1.2Taalvariatie

1.1.2.1Verschillen tussen Nederlands-Nederlands en Belgisch-Nederlands

1.1.2.1.1De uitspraak van de diftongen
1.1.2.1.2De uitspraak van de gespannen middenklinkers
1.1.2.1.3De uitspraak van de fricatieven
1.1.2.1.4De uitspraak van de r
1.1.2.1.5De uitspraak van de w
1.1.2.1.6De uitspraak van de n in suffixen
1.1.2.1.7De uitspraak van leenwoorden
1.1.2.1.8Variatie in intonatie

1.1.2.2Uitspraakkenmerken van het Surinaams-Nederlands
1.1.2.3Supra-regionale variëteiten van het Nederlands

1.1.2.3.1Tussentaal
1.1.2.3.2Poldernederlands

1.1.3De klanken van het Nederlands en hun variatie

1.1.3.1Klinkers

1.1.3.1.1De klinker i
1.1.3.1.2De klinker y
1.1.3.1.3De klinker e
1.1.3.1.4De klinker ø
1.1.3.1.5De klinker a
1.1.3.1.6De klinker o
1.1.3.1.7De klinker u
1.1.3.1.8De klinker ə
1.1.3.1.9De klinker ɪ
1.1.3.1.10De klinker ʏ
1.1.3.1.11De klinker ε
1.1.3.1.12De klinker ɑ
1.1.3.1.13De klinker ɔ
1.1.3.1.14De tweeklank εi
1.1.3.1.15De tweeklank œy
1.1.3.1.16De tweeklank ɔu

1.1.3.2Medeklinkers

1.1.3.2.1De bilabiale plofklanken p en b
1.1.3.2.2De alveolaire plofklanken t en d
1.1.3.2.3De velaire plofklanken k en ɡ
1.1.3.2.4De labiodentale fricatieven f en v
1.1.3.2.5De alveolaire fricatieven s en z
1.1.3.2.6De velaire fricatieven x en ɣ
1.1.3.2.7De glottale fricatief h
1.1.3.2.8De bilabiale nasaal m
1.1.3.2.9De alveolaire nasaal n
1.1.3.2.10De velaire nasaal ŋ
1.1.3.2.11De vloeiklank r
1.1.3.2.12De laterale vloeiklank l
1.1.3.2.13De glijklank w
1.1.3.2.14De palatale glijklank j

1.1.4Allofonische processen

1.1.4.1Variatie in klinkerlengte
1.1.4.2Variatie in mate van openheid en mate van retractie van middenklinkers
1.1.4.3Klinkerverandering voor r
1.1.4.4Nasalering van klinkers
1.1.4.5Palatalisatie van medeklinkers
1.1.4.6Lichte vs. donkere l
1.1.4.7Allofonische variatie van r
1.1.4.8De glottisslag

1.2De fonotaxis van het Nederlands

1.2.1De lettergreep

1.2.1.1De aanzet van een lettergreep
1.2.1.2Het rijm
1.2.1.3Lettergreepverdeling
1.2.1.4Beperkingen op het rijm van een lettergreep
1.2.1.5Beperkingen op de coda van een lettergreep
1.2.1.6Beperkingen op lettergrepen als geheel
1.2.1.7Heterosyllabische beperkingen

1.2.2De voet
1.2.3Het prosodisch woord
1.2.4De relatie tussen prosodische en morfologische structuur
1.2.5Morfeemstructuurcondities

1.2.5.1Fonologische eigenschappen van grammaticale morfemen
1.2.5.2Fonologische eigenschappen van woordklassen

1.3Woordfonologie

1.3.1Finale Verscherping

1.3.1.1Finale Verscherping in gelede woorden
1.3.1.2De formele beschrijving van Finale Verscherping

1.3.2Assimilatie van stem in obstruentclusters
1.3.3Degeminatie
1.3.4Hiaatvermijding

1.3.4.1Prevocalische sjwa-deletie
1.3.4.2Glijklank-invoeging
1.3.4.3Glottisslag-invoeging

1.4Morfo-lexicale allomorfie

1.4.1Woord- en stamallomorfie

1.4.1.1Wisseling van ongespannen en gespannen klinkers
1.4.1.2Verkorting
1.4.1.3Verzwakking van d
1.4.1.4Wisseling tussen ŋ en ŋk
1.4.1.5Verstemlozing van wrijfklanken

1.4.2Stamallomorfie in gelede woorden
1.4.3Allomorfie in uitheemse woorden
1.4.4Prefix-allomorfie
1.4.5Suffix-allomorfie

1.4.5.1De allomorfie van het verledentijds- en voltooiddeelwoordsuffix
1.4.5.2De allomorfie van het verkleinwoordsuffix
1.4.5.3De allomorfie van suffixen met -er
1.4.5.4De allomorfie van uitheemse suffixen

1.5Verbonden spraak

1.5.1Klankvariatie op woordniveau

1.5.1.1Klinkerverkorting
1.5.1.2Klinkerreductie
1.5.1.3Sjwadeletie
1.5.1.4Klinkerdeletie
1.5.1.5Sjwa-invoeging
1.5.1.6Deletie en invoeging van medeklinkers
1.5.1.7Reductie van woorden

1.5.2Klankvariatie in woorden en woordgroepen

1.5.2.1Assimilatie van stem
1.5.2.2Assimilatie van articulatieplaats
1.5.2.3Hiaatvermijding
1.5.2.4Degeminatie
1.5.2.5Palatalisatie
1.5.2.6Deletie van t
1.5.2.7Deletie van n

1.5.3De fonologie van functiewoorden

1.5.3.1Het gebruik van clitica
1.5.3.2Assimilatie van stem bij functiewoorden
1.5.3.3Contractie van functiewoorden

1.6Woordklemtoon

1.6.1De klemtoon van ongelede woorden
1.6.2Klemtoon en flexie
1.6.3Secundaire klemtoon
1.6.4De klemtoon in afgeleide woorden

1.6.4.1Woorden met klemtoonneutrale suffixen
1.6.4.2Woorden met klemtoondragende suffixen
1.6.4.3Woorden met klemtoonverschuivende suffixen
1.6.4.4Woorden met inheemse prefixen
1.6.4.5Woorden met uitheemse prefixen

1.6.5De klemtoon in samenstellingen

1.6.5.1De klemtoon in nominale samenstellingen
1.6.5.2De klemtoon in adjectivische samenstellingen
1.6.5.3De klemtoon in verbale samenstellingen
1.6.5.4Klemtoon in samengestelde voorzetsels en bijwoorden
1.6.5.5Klemtoon in samengestelde telwoorden

1.6.6Ritmische klemtoonverschuiving

1.7Zinsaccent en intonatie

1.7.1Zinsaccent

1.7.1.1Focus, informatiestructuur en accentplaatsing
1.7.1.2Contrastaccenten
1.7.1.3Syntactische structuur en accentplaatsing
1.7.1.4Prosodische structuur en accentplaatsing
1.7.1.5De fonetische realisatie van zinsaccent

1.7.2Intonatie

1.7.2.1De intonatie van mededelende zinnen
1.7.2.2De intonatie van vraagzinnen
1.7.2.3Pragmatische functies van intonatie
1.7.2.4Emotiesignalering

1.8Fonologie en spelling

1.8.1Het beginsel van vormovereenkomst
1.8.2Het beginsel van etymologie

1.8.2.1Spelling en de geschiedenis van woorden
1.8.2.2De spelling van uitheemse woorden

1.8.3Spelling en abstractie van de fonetische vorm
1.8.4Grafotactische regels

1.8.4.1Verenkeling en verdubbeling van letters
1.8.4.2Afbreekconventies
1.8.4.3Het trema
1.8.4.4De apostrof

1.8.5De spelling van tussenklanken in samenstellingen
1.8.6De uitspraak van verkortingen van woorden en woordgroepen
1.8.7Niet-fonologische spellingconventies

Het woord

2Het werkwoord
verbum

2.1Algemene inleiding
2.2Soorten werkwoorden

2.2.1Inleiding
2.2.2Zelfstandige werkwoorden, koppelwerkwoorden en hulpwerkwoorden
2.2.3Overgankelijke (transitieve) en onovergankelijke (intransitieve) werkwoorden
2.2.4Wederkerende (reflexieve) en niet-wederkerende (niet-reflexieve) werkwoorden
2.2.5Persoonlijke en onpersoonlijke werkwoorden

2.3De vervoeging van het werkwoord

2.3.1Inleiding
2.3.2Vormcategorieën

2.3.2.1Algemeen
2.3.2.2De infinitief (onbepaalde wijs)
2.3.2.3De stam
2.3.2.4De conjunctief (aanvoegende wijs)
2.3.2.5De imperatief (gebiedende wijs)
2.3.2.6Het tegenwoordig deelwoord (onvoltooid deelwoord, participium praesentis)
2.3.2.7Het voltooid deelwoord (verleden deelwoord, participium perfecti)
2.3.2.8De hoofdvormen van het werkwoord en de vorming van de werkwoordstijden (tempora)

2.3.2.8.iInleiding
2.3.2.8.iiDe vorming van het presens (onvoltooid tegenwoordige tijd, o.t. t.)
2.3.2.8.iiiDe vorming van het imperfectum (onvoltooid verleden tijd, o.v. t.)
2.3.2.8.ivDe keuze tussen hebben en zijn bij de vorming van de voltooide werkwoordstijden

2.3.2.8.iv.aHet gebruik van zijn : algemene regels
2.3.2.8.iv.bHet gebruik van hebben : algemene regels
2.3.2.8.iv.cCategorieën werkwoorden waarbij zowel hebben als zijn mogelijk is

2.3.2.8.iv.c.1Werkwoorden die overgankelijk en onovergankelijk gebruikt kunnen worden
2.3.2.8.iv.c.2Werkwoorden van beweging

2.3.2.8.iv.dHet gebruik van hebben en zijn bij enkele afzonderlijke werkwoorden

2.3.2.8.iv.d.1 Gaan
2.3.2.8.iv.d.2 Vergeten
2.3.2.8.iv.d.3 Verliezen
2.3.2.8.iv.d.4 Volgen (en afleidingen)

2.3.2.8.iv.eHet gebruik van hebben en zijn bij groepen van werkwoorden

2.3.3Overzicht van de vervoeging van de regelmatige werkwoorden
2.3.4Overzicht van de vervoeging van de onregelmatige werkwoorden-a
2.3.5Lijsten van onregelmatige werkwoorden-a

2.3.5.1Inleiding
2.3.5.2Half onregelmatige werkwoorden

2.3.5.2.1Voltooid deelwoord op -en, zonder klinkerverandering
2.3.5.2.2Voltooid deelwoord op -en, met klinkerverandering
2.3.5.2.3Imperfectum onregelmatig, met klinkerverandering
2.3.5.2.4Imperfectum onregelmatig, met klinker- en medeklinkerverandering

2.3.5.3Geheel onregelmatige werkwoorden

2.3.5.3.iMet klinkerverandering

2.3.5.3.i.1Twee verschillende klinkers
2.3.5.3.i.2Drie verschillende klinkers
2.3.5.3.i.3Vier verschillende klinkers

2.3.5.3.iiMet klinker- en medeklinkerverandering

2.3.6De onregelmatige werkwoorden-b: hebben , kunnen , mogen , willen , zijn (wezen) , zullen

2.3.6.1 Hebben
2.3.6.2 Kunnen
2.3.6.3 Mogen
2.3.6.4 Willen
2.3.6.5 Zijn ( wezen )
2.3.6.6 Zullen

2.4Het gebruik van de werkwoordsvormen

2.4.1Inleiding
2.4.2De infinitief (onbepaalde wijs)
2.4.3De conjunctief (aanvoegende wijs)
2.4.4De imperatief (gebiedende wijs)
2.4.5Het tegenwoordig deelwoord
2.4.6Het voltooid deelwoord
2.4.7Het passief deelwoord
2.4.8De werkwoordstijden van de indicatief (aantonende wijs)

2.4.8.1Inleiding
2.4.8.2De functies van de werkwoordstijden: algemeen

2.4.8.2.iTemporele functies
2.4.8.2.iiAspectuele functies
2.4.8.2.iiiModale functies

2.4.8.3Functies van het presens (o.t.t.)

2.4.8.3.iWerking, referentiepunt en spreekmoment vallen (geheel of gedeeltelijk) samen
2.4.8.3.iiWerking en referentiepunt liggen vóór het spreekmoment
2.4.8.3.iiiDe werking ligt na referentiepunt en spreekmoment

2.4.8.4Functies van het perfectum (v.t.t.)

2.4.8.4.iInleiding
2.4.8.4.iiDe werking ligt vóór referentiepunt en spreekmoment
2.4.8.4.iiiWerking, referentiepunt en spreekmoment vallen (gedeeltelijk) samen

2.4.8.5Functies van het futurum (o.t.t.t.)
2.4.8.6Functies van het futurum exactum (v.t.t.t.)
2.4.8.7Functies van het imperfectum (o.v.t.)

2.4.8.7.iTemporele functies
2.4.8.7.iiPrimair modale functies

2.4.8.8Functies van het plusquamperfectum (v.v.t.)

2.4.8.8.iTemporele functies
2.4.8.8.iiPrimair modale functies

2.4.8.9Functies van het futurum praeteriti (o.v.t.t.)

2.4.8.9.iPrimair modale functies
2.4.8.9.iiUitdrukking van de indirecte rede

2.4.8.10Functies van het futurum exactum praeteriti (v.v.t.t.)

2.4.8.10.iPrimair modale functies
2.4.8.10.iiUitdrukking van de indirecte rede

2.4.8.11Het gebruik van de werkwoordstijden in indirecte en semi-directe rede

3Het substantief
zelfstandig naamwoord

3.1Algemene inleiding
3.2Indeling van de substantieven

3.2.1Semantische indelingen
3.2.2Morfologische en syntactische indelingen

3.3Genus (grammaticaal geslacht)

3.3.1Inleiding
3.3.2De-woorden en het-woorden

3.3.2.1Algemene opmerkingen
3.3.2.2 De- woorden

3.3.2.2.iVormcategorieën
3.3.2.2.iiBetekeniscategorieën

3.3.2.3 Het -woorden

3.3.2.3.iVormcategorieën
3.3.2.3.iiBetekeniscategorieën

3.3.2.4Woorden die de - en het -woord kunnen zijn

3.3.2.4.iMet betekenisverschil

3.3.2.4.i.1Woorden op -dom en -schap
3.3.2.4.i.2Stofnamen
3.3.2.4.i.3Andere substantieven

3.3.2.4.iiZonder betekenisverschil

3.3.3Mannelijke en vrouwelijke de -woorden

3.4Genitief en datief

3.4.1Genitief

3.4.1.1Algemeen
3.4.1.2Voorgeplaatste genitief
3.4.1.3Nageplaatste genitief

3.4.2Datief

3.5Meervoudsvorming

3.5.1Inleiding
3.5.2Meervoud op -en

3.5.2.1Algemene opmerkingen
3.5.2.2Verandering van de slotmedeklinker
3.5.2.3Verandering van de klinker of tweeklank (in de slotlettergreep)

3.5.3Meervoud op -s
3.5.4Kleinere categorieën

3.5.4.1Meervoud op -eren
3.5.4.2Woorden op -man
3.5.4.3Leenwoorden
3.5.4.4Bijzondere gevallen

3.5.5Meer dan één meervoudsuitgang

3.5.5.1Zonder betekenisverschil
3.5.5.2Met betekenisverschil

4Het lidwoord
artikel

4.1Algemene inleiding
4.2De lidwoorden van bepaaldheid en onbepaaldheid: gebruik in het algemeen
4.3De lidwoorden van bepaaldheid: bijzondere gebruikswijzen

4.3.1Beklemtoond lidwoord
4.3.2Distributief gebruik
4.3.3In voorzetselconstituenten met een bepaald hoofdtelwoord

4.4Het lidwoord van onbepaaldheid: bijzondere gebruikswijzen

4.4.1Het type 'een schat van een kind'
4.4.2In uitroepen
4.4.3Voor bepaalde hoofdtelwoorden

4.5Afwezigheid van een lidwoord: bijzondere gebruikswijzen

4.5.1In kernachtige formuleringen
4.5.2In nevenschikkingen
4.5.3Na voorzetsels
4.5.4Bij substantieven met 'unieke referentie'
4.5.5Bij aansprekingen
4.5.6Bij substantieven als naamwoordelijk deel van het gezegde
4.5.7Bij substantieven als bepaling van gesteldheid
4.5.8Bij substantieven die kinderspelen of muziekinstrumenten aanduiden
4.5.9Bij substantieven in min of meer vaste verbindingen met werkwoorden

4.6Gebruiksgevallen met en zonder lidwoord

4.6.1Bij eigennamen

4.6.1.1Zonder bepaling

4.6.1.1.1Namen van mensen en dieren
4.6.1.1.2Aardrijkskundige namen
4.6.1.1.3Namen van hemellichamen
4.6.1.1.4Temporele eigennamen
4.6.1.1.5Namen van gebouwen, monumenten, pleinen, straten, parken enz.
4.6.1.1.6Namen van organisaties, verenigingen, (overheids)instellingen, bestuurlijke eenheden of stromingen
4.6.1.1.7Namen van bedrijven
4.6.1.1.8Namen van kranten, weekbladen, tijdschriften enz.

4.6.1.2Met bepaling

4.6.1.2.1Zonder lidwoord
4.6.1.2.2Met een onbepaald lidwoord
4.6.1.2.3Met een bepaald lidwoord

4.6.2Bij namen van talen
4.6.3Bij namen van verkeersmiddelen en communicatiemedia
4.6.4Bij namen van ziekten
4.6.5In tijdsbepalingen

4.6.5.1Bepaalde tijdsaanduiding
4.6.5.2Onbepaalde tijdsaanduiding

5Het voornaamwoord
pronomen

5.1Algemene inleiding

5.1.1Indeling en karakterisering van de voornaamwoorden
5.1.2Verwijzing en antecedent

5.2Het persoonlijk voornaamwoord (pronomen personale)

5.2.1Inleiding
5.2.2Persoon en getal
5.2.3De persoonlijke voornaamwoorden van de eerste persoon

5.2.3.1De vormen
5.2.3.2Het gebruik

5.2.4De persoonlijke voornaamwoorden van de tweede persoon

5.2.4.1De vormen
5.2.4.2Het gebruik

5.2.5De persoonlijke voornaamwoorden van de derde persoon

5.2.5.1De vormen
5.2.5.2Het gebruik

5.2.5.2.1Verwijzing naar personen en niet-personen met mannelijke, respectievelijk vrouwelijke vormen
5.2.5.2.2Gebruik van het
5.2.5.2.3Gebruik van hen en hun
5.2.5.2.4Gebruik van meervoudig haar, 'r/d'r

5.2.6Onderwerps- en niet-onderwerpsvormen
5.2.7Volle en gereduceerde vormen
5.2.8Oude genitiefvormen

5.2.8.1De vormen
5.2.8.2Het gebruik

5.2.9Persoonlijke voornaamwoorden met algemene referentie

5.2.9.1Inleiding
5.2.9.2Het gebruik van men , ze , je , ge en we

5.2.10Het niet-verwijzende het

5.3Het wederkerend voornaamwoord (reflexief pronomen)

5.3.1Inleiding
5.3.2De vormen
5.3.3Het gebruik in het algemeen

5.3.3.1Persoon en getal
5.3.3.2Verwijzingsmogelijkheden

5.3.3.2.iInleiding
5.3.3.2.iiVerwijzing naar een onderwerp

5.3.3.2.ii.1Het wederkerend voornaamwoord verwijst naar een getalsonderwerp
5.3.3.2.ii.2Het wederkerend voornaamwoord verwijst naar een geïmpliceerd onderwerp
5.3.3.2.ii.3Het wederkerend voornaamwoord verwijst naar het onderwerp van een omschrijving

5.3.3.2.iiiHet wederkerend voornaamwoord in voorzetselconstituenten

5.3.4Het gebruik van de neutrale vormen en de zelf -vormen

5.3.4.1Inleiding
5.3.4.2Het gebruik van de neutrale vormen

5.3.4.2.iIn verplicht wederkerende verbindingen
5.3.4.2.iiIn toevallig wederkerende verbindingen

5.3.4.3Het gebruik van de zelf-vormen

5.3.4.3.iIn verplicht wederkerende verbindingen
5.3.4.3.iiIn toevallig wederkerende verbindingen

5.4Het wederkerig voornaamwoord (reciprook pronomen)

5.4.1Inleiding
5.4.2De vormen
5.4.3Het gebruik

5.4.3.1Het gebruik van de zelfstandige en de niet-zelfstandige vormen: algemeen
5.4.3.2Het gebruik na voorzetsels
5.4.3.3Het antecedent
5.4.3.4De verwijzingsmogelijkheden

5.4.4Bijwoorden op -een als equivalenten van 'voorzetsel + elkaar '

5.5Het bezittelijk voornaamwoord (possessief pronomen)

5.5.1Inleiding
5.5.2De bezitsrelatie
5.5.3Volle en gereduceerde vormen
5.5.4Vormovereenkomst
5.5.5De niet-zelfstandige bezittelijke voornaamwoorden van de eerste persoon

5.5.5.1De vormen
5.5.5.2Het gebruik

5.5.6De niet-zelfstandige bezittelijke voornaamwoorden van de tweede persoon

5.5.6.1De vormen
5.5.6.2Het gebruik

5.5.7De niet-zelfstandige bezittelijke voornaamwoorden van de derde persoon

5.5.7.1De vormen
5.5.7.2Het gebruik in het algemeen

5.5.7.2.iDe gereduceerde vormen
5.5.7.2.iiDe relatie tot het antecedent

5.5.7.3Bijzondere gebruikswijzen

5.5.7.3.iHet type 'voorzetsel + bezittelijk voornaamwoord + x'
5.5.7.3.iiHet type ' Jan z'n fiets '

5.5.8De zelfstandige bezittelijke voornaamwoorden

5.5.8.1De vormen
5.5.8.2Het gebruik

5.5.9Buigingsvormen en (andere) archaïsche vormen
5.5.10Bezittelijk voornaamwoord en possessief lidwoord

5.6Het aanwijzend voornaamwoord (demonstratief pronomen)

5.6.1Inleiding
5.6.2De vormen
5.6.3Het gebruik van deze/dit - die/dat

5.6.3.1Het gebruik in het algemeen
5.6.3.2Bijzonderheden over het gebruik van niet-zelfstandig deze/die - dit/dat

5.6.3.2.1Aanwijzend voornaamwoord en lidwoord
5.6.3.2.2Het aanwijzend voornaamwoord bij eigennamen in verkleinwoordvorm
5.6.3.2.3Expressief die/dat

5.6.3.3Bijzonderheden over het gebruik van zelfstandig deze/die - dit/dat

5.6.3.3.1Aanwijzend en persoonlijk voornaamwoord
5.6.3.3.2Voorzetsel + aanwijzend voornaamwoord
5.6.3.3.3Vooruitwijzend deze en dit
5.6.3.3.4De steunpronomina die en dat
5.6.3.3.5Vervangend die en dat
5.6.3.3.6Verwijzingsmogelijkheden van dat (en dit )
5.6.3.3.7Expressief dat

5.6.3.4Buigingsvormen

5.6.4Het gebruik van gene en ginds(e)
5.6.5Het gebruik van degene , diegene , datgene
5.6.6Het gebruik van zulk(e)/zo'n/zulk een en zulks
5.6.7 Zelf
5.6.8Enkele andere aanwijzende woorden

5.6.8.1 Dergelijk(e) , soortgelijk(e) , dusdanig(e) , zodanig(e)
5.6.8.2 (-)zelfde

5.6.9 Van + aanwijzend element

5.7Het vragend voornaamwoord (interrogatief pronomen)

5.7.1Inleiding
5.7.2De vormen
5.7.3Het gebruik van de niet-zelfstandige vragende voornaamwoorden

5.7.3.1Het gebruik van welk(e)
5.7.3.2Het gebruik van wat voor (een)

5.7.4Het gebruik van de zelfstandige vragende voornaamwoorden

5.7.4.1Het gebruik van wie
5.7.4.2Het gebruik van wat (watte)
5.7.4.3Het gebruik van welk(e) en wat voor (een)

5.7.5Genitiefvormen en equivalenten

5.8Het betrekkelijk voornaamwoord (relatief pronomen)

5.8.1Inleiding
5.8.2De vormen
5.8.3Het antecedent

5.8.3.1 de - en het -antecedent
5.8.3.2Vormovereenkomst met het antecedent

5.8.4Het gebruik van het niet-zelfstandige betrekkelijk voornaamwoord welk(e)
5.8.5Het gebruik van de zelfstandige betrekkelijke voornaamwoorden

5.8.5.1Het gebruik van die

5.8.5.1.iMet expliciet antecedent
5.8.5.1.iiMet ingesloten antecedent

5.8.5.2Het gebruik van wie

5.8.5.2.iMet expliciet antecedent
5.8.5.2.iiMet ingesloten antecedent

5.8.5.3Het gebruik van welke
5.8.5.4Het gebruik van dat
5.8.5.5Het gebruik van wat

5.8.5.5.iMet expliciet antecedent
5.8.5.5.iiMet ingesloten antecedent

5.8.5.6Het gebruik van hetwelk
5.8.5.7Het gebruik van hetgeen

5.8.5.7.iMet expliciet antecedent
5.8.5.7.iiMet ingesloten antecedent

5.8.6Genitiefvormen en equivalenten

5.9Het onbepaald voornaamwoord (indefiniet pronomen)

5.9.1Inleiding
5.9.2De collectiverende onbepaalde voornaamwoorden

5.9.2.1De vormen
5.9.2.2De betekenis en het gebruik in het algemeen
5.9.2.3Het gebruik in het bijzonder

5.9.2.3.iHet gebruik van ieder(e) , elk(e) , al en alle als determinator
5.9.2.3.iiHet predicatieve gebruik van de vormen alle(n) , allemaal , alles , ieder en elk
5.9.2.3.iiiHet zelfstandige gebruik van de vormen iedereen , ieder , eenieder , elk , elkeen , alleman , allen en alles

5.9.2.4Buigingsvormen

5.9.3De niet-collectiverende onbepaalde voornaamwoorden en enkele groepen met verwante betekenis

5.9.3.1De vormen
5.9.3.2Het gebruik

5.9.3.2.iHet gebruik van iemand , niemand , de een of ander , deze of gene
5.9.3.2.iiHet gebruik van (een) zeker(e) , (de/het) een of ander(e) , deze of gene
5.9.3.2.iiiHet gebruik van wie/wat/welk(e)...ook (maar) , onverschillig/om het even/gelijk/eender wie/wat/welk(e)
5.9.3.2.ivHet gebruik van de/het eerste (...) de/het beste
5.9.3.2.vHet gebruik van iets , niets , wat , het een of ander , (het) een en ander
5.9.3.2.viHet gebruik van enig(e)(n) , enkel(e)(n) , wat , een paar , sommig(e)(n) , deze(n) en gene(n)
5.9.3.2.viiHet gebruik van verscheidene , verschillende , ettelijke , menig(e) , menigeen
5.9.3.2.viiiHet gebruik van genoeg , voldoende , zat
5.9.3.2.ixHet gebruik van die en/of die , dat en/of dat , dit en/of dit , dit en/of dat

5.9.3.3Buigingsvormen; afleidingen op -lei en -hande

5.9.3.3.iBuigingsvormen
5.9.3.3.iiAfleidingen op -lei en -hande

5.10Het uitroepend voornaamwoord (exclamatief pronomen)

5.10.1Inleiding
5.10.2 Wat

5.10.2.1 Wat + een als inleiding van een naamwoordelijke constituent
5.10.2.2 Wat + adjectivische constituent
5.10.2.3Wat + gezegde

5.10.3 Welk + een als inleiding van een naamwoordelijke constituent
5.10.4 Zo'n en zulke als inleiding van een naamwoordelijke constituent

6Het adjectief
bijvoeglijk naamwoord

6.1Gebruik van adjectieven in de zin

6.1.1Attributief gebruik van adjectieven
6.1.2Zelfstandig gebruik van adjectieven
6.1.3Predicatief gebruik van adjectieven
6.1.4Bijwoordelijk gebruik van adjectieven

6.2Vormkenmerken van adjectieven

6.2.1Buigings-e

6.2.1.1Buigings-e: de basisregel
6.2.1.2Adjectieven die nooit een buigings-e krijgen
6.2.1.3Variatie in het gebruik van de buigings-e

6.2.2Buigings-s (partitieve genitief)
6.2.3Deelwoorden als adjectieven
6.2.4Trappen van vergelijking

6.2.4.1De vormen van de trappen van vergelijking

6.2.4.1.1Vorming van de trappen van vergelijking
6.2.4.1.2Omschrijving van de trappen van vergelijking met meer en meest
6.2.4.1.3Typen adjectieven zonder trappen van vergelijking

6.2.4.2Gebruik van de trappen van vergelijking

6.2.4.2.1Gebruik van de stellende trap
6.2.4.2.2Gebruik van de vergrotende trap
6.2.4.2.3Gebruik van de overtreffende trap

6.2.4.2.3.1Uitdrukking van de hoogste graad
6.2.4.2.3.2Uitdrukking van een zeer hoge graad

6.3Soorten adjectieven naar hun betekenis

6.3.1Kwalificerende adjectieven

6.3.1.1Onbegrensde gradeerbare adjectieven
6.3.1.2Begrensde gradeerbare adjectieven
6.3.1.3Niet-gradeerbare kwalificerende adjectieven

6.3.2Relationele adjectieven
6.3.3Andere adjectieven

7Het telwoord
numerale

7.1Hoofdtelwoorden

7.1.1Vorming van hoofdtelwoorden

7.1.1.1Bepaalde hoofdtelwoorden

7.1.1.1.1Basisvormen
7.1.1.1.2Complexe hoofdtelwoorden

7.1.1.2Onbepaalde hoofdtelwoorden

7.1.2Gebruik van hoofdtelwoorden

7.1.2.1Gebruik van hoofdtelwoorden in een nominale constituent
7.1.2.2Zelfstandig gebruik van hoofdtelwoorden
7.1.2.3Predicatief gebruik van hoofdtelwoorden

7.1.3Gesubstantiveerde hoofdtelwoorden

7.1.3.1Gesubstantiveerde hoofdtelwoorden met -en
7.1.3.2Verkleinwoordvormen van gesubstantiveerde hoofdtelwoorden

7.1.4Het getal van maat- en tijdsaanduidende substantieven na hoofdtelwoorden

7.2Rangtelwoorden

7.2.1Vorming van rangtelwoorden
7.2.2Gebruik van rangtelwoorden

7.2.2.1Gebruik van rangtelwoorden in een nominale constituent
7.2.2.2Zelfstandig gebruik van rangtelwoorden
7.2.2.3Predicatief gebruik van rangtelwoorden

7.3Breukgetallen
7.4De schrijfwijze van telwoorden

8Het bijwoord
adverbium

8.1Algemene inleiding
8.2Bijwoorden en adjectieven
8.3Indeling van de bijwoorden

8.3.1Indeling naar de vorm
8.3.2Indeling naar de betekenis
8.3.3Indeling naar de functie

8.4Voorzetselbijwoorden
8.5Voegwoordelijke bijwoorden
8.6Het woord er

8.6.1Inleiding

8.6.1.1Globale karakterisering
8.6.1.2Gebruikswijzen van er

8.6.2Locatief er
8.6.3Presentatief er

8.6.3.1Inleidende opmerkingen
8.6.3.2Het onderwerp bij presentatief er

8.6.3.2.iNaamwoordelijke constituenten
8.6.3.2.iiBijzinnen
8.6.3.2.iii Er in zinnen zonder onderwerp

8.6.3.3Aan- of afwezigheid van presentatief er

8.6.3.3.iOp de eerste zinsplaats
8.6.3.3.iiBuiten de eerste zinsplaats

8.6.4Prepositioneel er
8.6.5Kwantitatief er

8.6.5.1Inleidende opmerkingen
8.6.5.2Standaardtaal

8.6.5.2.iAlgemeen gebruikelijk
8.6.5.2.iiGeografisch gevarieerd

8.6.5.3Regionaal taalgebruik

8.6.6Combinatie en samenval

8.6.6.1Inleidende opmerkingen
8.6.6.2Regels voor combinatie en samenval

8.7Voornaamwoordelijke bijwoorden

8.7.1Bouw en onderscheid

8.7.1.1Inleidende opmerkingen
8.7.1.2Voornaamwoordelijke bijwoorden met een bijwoord van plaats en een voorzetsel als basis
8.7.1.3Voornaamwoordelijke bijwoorden met een voornaamwoord en een voorzetsel als basis

8.7.2Functies
8.7.3Gebruik van voornaamwoordelijke bijwoorden
8.7.4Scheidbaarheid van voornaamwoordelijke bijwoorden

9De adpositie
het voorzetsel, achterzetsel, omzetsel en meer

9.1Voorzetsels
preposities

9.1.1Ruimtelijke voorzetsels

9.1.1.1Locatieve voorzetsels
9.1.1.2Directionele voorzetsels

9.1.2Temporele voorzetsels
9.1.3Andere voorzetsels
9.1.4Moeilijkheden bij het afbakenen van de categorie voorzetsels
9.1.5Een overzicht van de voorzetsels

9.2Achterzetsels
postposities

9.2.1Achterzetselconstituenten: functie in de zin
9.2.2Betekenisverschillen tussen achterzetsels en voorzetsels
9.2.3Achterzetsels of partikels?

9.3Omzetsels
circumposities

9.3.1Drie typen omzetsels

9.3.1.1Locatieve omzetsels
9.3.1.2Directionele omzetsels
9.3.1.3Overige omzetsels

9.3.2Betekenisverschillen tussen omzetsels, achterzetsels en voorzetsels
9.3.3Omzetsels of voorzetsels en partikels?
9.3.4Een overzicht van de omzetsels

9.4Voorzetseluitdrukkingen

9.4.1Grammaticale kenmerken van voorzetseluitdrukkingen
9.4.2Een overzicht van voorzetseluitdrukkingen

9.5Adposities met een voornaamwoordelijk bijwoord als complement

9.5.1Functies in de zin: adposities met voornaamwoordelijke bijwoorden
9.5.2Kunnen voornaamwoordelijke bijwoorden naar personen verwijzen?
9.5.3Een overzicht van adposities met een voornaamwoordelijk bijwoord als complement

9.6Adposities zonder complement
partikels

9.6.1Als bijwoordelijke bepaling van plaats
9.6.2Als naamwoordelijk deel van het gezegde
9.6.3In de absolute met - en zonder -constructie
9.6.4In een scheidbaar samengesteld werkwoord
9.6.5In beknopte bijzinnen met om
9.6.6Een overzicht van adposities zonder complement

10Het voegwoord
de conjunctie

10.1Algemene inleiding
10.2Nevenschikkende voegwoorden
10.3Onderschikkende voegwoorden

10.3.1Inleiding
10.3.2Grammatisch verbindende voegwoorden: dat , of , om

10.3.2.1 Dat en of in zekerheid respectievelijk onzekerheid uitdrukkende zinnen
10.3.2.2 Dat en of in uitroepende zinnen
10.3.2.3 Om

10.3.3Voegwoorden van tijd

10.3.3.1Inleiding
10.3.3.2De inhoud van de rompzin gaat in de tijdsorde vooraf aan die van de bijzin: voor , voordat , eer , eerdat , aleer , vooraleer , alvorens ; tot , totdat
10.3.3.3De inhouden van romp- en bijzin worden (ongeveer) gelijktijdig gerealiseerd: terwijl , zolang , zolang als , (van) zodra , zo gauw , zo gauw als , sinds , sedert ; toen , nu , als , wanneer
10.3.3.4De inhoud van de rompzin volgt in de tijdsorde op die van de bijzin: nadat , na , zodra ; toen , nu , als , wanneer

10.3.4Voegwoorden van causaliteit: omdat , doordat , aangezien , daar , vermits ( dewijl , doordien , naardien , nademaal , overmits , wijl ); door , met ; dat
10.3.5Voegwoord van gevolg: zodat
10.3.6Voegwoorden van graadaanduidend gevolg: dat , dan dat , om
10.3.7Voegwoorden van doel: dat , opdat ; om , teneinde
10.3.8Voorwaardelijke voegwoorden: als , wanneer , indien , ingeval , zo ; mits , tenzij , tenware
10.3.9Voegwoorden van toegeving (concessieve voegwoorden)

10.3.9.1Voegwoorden met uitsluitend toegevende functie: al , hoewel , alhoewel , ofschoon (schoon) , hoezeer
10.3.9.2Voegwoorden met voorwaardelijke en toegevende functie: of , al

10.3.10Voegwoorden van omstandigheid: zonder (dat) ; in plaats van (dat) , in plaats dat
10.3.11Beperkende voegwoorden: behalve (dat) , uitgezonderd ; in zover(re) , (voor) zover ; dat
10.3.12Uitbreidende voegwoorden: behalve (dat) ; laat staan (dat)
10.3.13Voegwoorden van verhouding: naargelang , naarmate ; hoe (...hoe) , hoe (...des te)
10.3.14Voegwoorden van vergelijking

10.3.14.1 Alsof , of , als (niet-werkelijkheid)
10.3.14.2 Als , zoals , evenals , gelijk , zo (gewone vergelijking)
10.3.14.3 Als (hoedanigheid)
10.3.14.4 Als in het type ' (Zo) dik als ze is '
10.3.14.5 Dan , als (ongelijkheid)

10.3.15Voegwoord van modaliteit: naar

11Het tussenwerpsel
de interjectie

11.1Vormkenmerken van tussenwerpsels
11.2Soorten tussenwerpsels naar hun functie

11.2.1Klanknabootsende tussenwerpsels
11.2.2Niet-klanknabootsende tussenwerpsels

11.2.2.1Expressieve tussenwerpsels
11.2.2.2Communicatieve tussenwerpsels

11.3De positie van tussenwerpsels ten opzichte van de zin

11.3.1Tussenwerpsels vóór de zin
11.3.2Tussenwerpsels in de zin
11.3.3Tussenwerpsels achter de zin

11.4Een overzicht van tussenwerpsels

12Woordvorming en woordstructuur

12.1Typen woordvorming

12.1.1Conversie
12.1.2Afleiding
12.1.3Samenstelling
12.1.4Samenstellende afleiding
12.1.5Klinkerwisseling
12.1.6Reduplicatie
12.1.7Woordfabricage

12.2Woordvorming en woordenschat

12.2.1De doorzichtigheid van bestaande gelede woorden
12.2.2De productiviteit van woordvormingsprocessen
12.2.3Ontlening en uitheemse woordvorming

12.3De vorming van werkwoorden

12.3.1Conversie
12.3.2Afleiding

12.3.2.1Prefigering

12.3.2.1.1Het voorvoegsel be-
12.3.2.1.2Het voorvoegsel ont-
12.3.2.1.3Het voorvoegsel ver-
12.3.2.1.4Het voorvoegsel her-
12.3.2.1.5Het voorvoegsel door-
12.3.2.1.6Het voorvoegsel mis-
12.3.2.1.7Het voorvoegsel om-
12.3.2.1.8Het voorvoegsel onder-
12.3.2.1.9Het voorvoegsel over-

12.3.2.2Suffigering

12.3.2.2.1Het achtervoegsel -(is)eer
12.3.2.2.2Het achtervoegsel -el
12.3.2.2.3Het achtervoegsel -er
12.3.2.2.4Het achtervoegsel -ig

12.3.3Samenstelling
12.3.4Samenkoppeling

12.3.4.1Samenkoppelingen met een partikel corresponderend met een adpositie

12.3.4.1.1Samenkoppelingen met aan
12.3.4.1.2Samenkoppelingen met achter
12.3.4.1.3Samenkoppelingen met af
12.3.4.1.4Samenkoppelingen met bij
12.3.4.1.5Samenkoppelingen met binnen
12.3.4.1.6Samenkoppelingen met boven
12.3.4.1.7Samenkoppelingen met buiten
12.3.4.1.8Samenkoppelingen met door
12.3.4.1.9Samenkoppelingen met heen
12.3.4.1.10Samenkoppelingen met in
12.3.4.1.11Samenkoppelingen met langs
12.3.4.1.12Samenkoppelingen met mee
12.3.4.1.13Samenkoppelingen met na
12.3.4.1.14Samenkoppelingen met om
12.3.4.1.15Samenkoppelingen met onder
12.3.4.1.16Samenkoppelingen met op
12.3.4.1.17Samenkoppelingen met over
12.3.4.1.18Samenkoppelingen met rond
12.3.4.1.19Samenkoppelingen met tegen
12.3.4.1.20Samenkoppelingen met toe
12.3.4.1.21Samenkoppelingen met uit
12.3.4.1.22Samenkoppelingen met voor
12.3.4.1.23Samenkoppelingen met voorbij

12.3.4.2Samenkoppelingen met andere partikels

12.3.4.2.1Samenkoppelingen met mis
12.3.4.2.2Samenkoppelingen met neer
12.3.4.2.3Samenkoppelingen met samen
12.3.4.2.4Samenkoppelingen met terecht
12.3.4.2.5Samenkoppelingen met terug
12.3.4.2.6Samenkoppelingen met thuis
12.3.4.2.7Samenkoppelingen met voort
12.3.4.2.8Samenkoppelingen met weer
12.3.4.2.9Samenkoppelingen met weg
12.3.4.2.10Gelede partikels met een lokale of temporele betekenis
12.3.4.2.11Gelede partikels met een richting aanduidende of temporele betekenis
12.3.4.2.12Gelede partikels met een toestand aanduidende betekenis

12.3.4.3Samenkoppelingen met een substantief
12.3.4.4Samenkoppelingen met een adjectief

12.4De vorming van substantieven

12.4.1Conversie

12.4.1.1Conversie van adjectieven
12.4.1.2Conversie van werkwoorden

12.4.2Afleiding

12.4.2.1Prefigering

12.4.2.1.1Ontkenning: de voorvoegsels on-, niet- en non-
12.4.2.1.2Negatieve waardering: het voorvoegsel wan-
12.4.2.1.3Versterking: de voorvoegsels aarts-, hyper-, mega-, super-, über- en ultra-
12.4.2.1.4Voor en tegen: de voorvoegsels anti-, contra- en pro-
12.4.2.1.5Rang: de voorvoegsels aarts-, loco-, pro-, opper-, sub-, super- en vice-
12.4.2.1.6Voormalig: de voorvoegsels ex- en oud-
12.4.2.1.7Opnieuw: het voorvoegsel her-
12.4.2.1.8Oorsprong: het voorvoegsel oer-
12.4.2.1.9Voortdurend gebeuren: het voorvoegsel ge-
12.4.2.1.10Uitheemse voorvoegsels en confixen

12.4.2.2Suffigering

12.4.2.2.1Substantivering van adjectieven
12.4.2.2.2Substantivering van werkwoorden

12.4.2.2.2.1Het achtervoegsel -ing
12.4.2.2.2.2De achtervoegsels -erij, -arij en -derij
12.4.2.2.2.3De achtervoegsels -e, -(t)(e)nis, -sel, -st , -t, en -te
12.4.2.2.2.4Nominalisaties met uitheemse achtervoegsels

12.4.2.2.3De vorming van verkleinwoorden

12.4.2.2.3.1De allomorfen van het verkleinwoordsuffix
12.4.2.2.3.2Verkleinwoorden van substantieven
12.4.2.2.3.3Verkleinwoorden van eigennamen
12.4.2.2.3.4Verkleinwoorden zonder basiswoord
12.4.2.2.3.5Verkleinwoorden van niet-substantieven
12.4.2.2.3.6De achtervoegsels -ke (en varianten) en -ie

12.4.2.2.4De vorming van persoonsnamen

12.4.2.2.4.1Persoonsnamen met de suffixen -er, -aar en -der
12.4.2.2.4.2Persoonsnamen met de achtervoegsels -erd en -aard
12.4.2.2.4.3Persoonsnamen met het achtervoegsel -erik
12.4.2.2.4.4Persoonsnamen met het achtervoegsel -(e)ling
12.4.2.2.4.5Persoonsnamen met het achtervoegsel -(en)ier
12.4.2.2.4.6Persoonsnamen met het achtervoegsel -(i)aan
12.4.2.2.4.7Persoonsnamen met het achtervoegsel -icus
12.4.2.2.4.8Persoonsnamen met het achtervoegsel -iet
12.4.2.2.4.9Persoonsnamen met het achtervoegsel -ijn
12.4.2.2.4.10Persoonsnamen met het achtervoegsel -ist
12.4.2.2.4.11Persoonsnamen met de achtervoegsels -ant, -ent, -eur en -or

12.4.2.2.5De vorming van inwonersnamen
12.4.2.2.6De vorming van vrouwelijke persoonsnamen

12.4.2.2.6.1Het achtervoegsel -e
12.4.2.2.6.2De achtervoegsels -es (-esse) en -is (-isse)
12.4.2.2.6.3Het achtervoegsel -in
12.4.2.2.6.4Het achtervoegsel -ster
12.4.2.2.6.5Uitheemse achtervoegsels

12.4.2.2.7De vorming van zaaknamen

12.4.2.2.7.1De achtervoegsels -er, -der en -aar
12.4.2.2.7.2Het achtervoegsel -ator
12.4.2.2.7.3Het achtervoegsel -dom
12.4.2.2.7.4Het achtervoegsel -elaar (-aar)
12.4.2.2.7.5Het achtervoegsel -ette
12.4.2.2.7.6De achtervoegsels -ij en -erij
12.4.2.2.7.7Het achtervoegsel -schap
12.4.2.2.7.8Het achtervoegsel -sel

12.4.2.2.8De vorming van verzamelnamen
12.4.2.2.9De vorming van abstracta

12.4.2.2.9.1Het achtervoegsel -heid (-igheid)
12.4.2.2.9.2Het achtervoegsel -nis (-enis, -tenis)
12.4.2.2.9.3De achtervoegsels -schap en -dom
12.4.2.2.9.4Het achtervoegsel -st
12.4.2.2.9.5De achtervoegsels -te en -de
12.4.2.2.9.6Uitheemse achtervoegsels

12.4.2.2.10Terminologie

12.4.2.3Circumfigering
12.4.2.4Klankverandering

12.4.3Samenstelling

12.4.3.1Substantief + substantief

12.4.3.1.1De betekenis van substantief+substantief-samenstellingen
12.4.3.1.2Eigennamen als linkerdeel
12.4.3.1.3Verbindingsklanken
12.4.3.1.4Allomorfie
12.4.3.1.5Reduplicatieve samenstellingen

12.4.3.2Telwoord + substantief
12.4.3.3Adjectief + substantief
12.4.3.4Bijwoord of adpositie + substantief
12.4.3.5Partikel + substantief
12.4.3.6Werkwoord + substantief
12.4.3.7Woordgroep + substantief
12.4.3.8Samenstellende samenstellingen
12.4.3.9Analogische vorming
12.4.3.10Affixoïden
12.4.3.11Neoklassieke samenstellingen
12.4.3.12Splintersamenstellingen
12.4.3.13Samenstellingen met een gebonden deel

12.4.4Samenstellende afleiding

12.5De vorming van adjectieven

12.5.1Conversie
12.5.2Afleiding

12.5.2.1Prefigering

12.5.2.1.1Negatieve prefixen

12.5.2.1.1.1Het voorvoegsel on-
12.5.2.1.1.2Het voorvoegsel niet-
12.5.2.1.1.3De uitheemse voorvoegsels non-, in- en a-

12.5.2.1.2Versterkende prefixen
12.5.2.1.3Overige uitheemse prefixen

12.5.2.2Suffigering

12.5.2.2.1De achtervoegsels -achtig, -ig en -erig

12.5.2.2.1.1Het achtervoegsel -ig
12.5.2.2.1.2Het achtervoegsel -erig
12.5.2.2.1.3Het achtervoegsel -achtig

12.5.2.2.2Het achtervoegsel -baar
12.5.2.2.3Het achtervoegsel -(e)lijk
12.5.2.2.4Het achtervoegsel -zaam
12.5.2.2.5Het achtervoegsel -loos
12.5.2.2.6Het achtervoegsel -ling
12.5.2.2.7De achtervoegsels -matig en -haftig
12.5.2.2.8Het achtervoegsel -s
12.5.2.2.9Stofadjectieven op -en
12.5.2.2.10Het achtervoegsel -isch
12.5.2.2.11Romaanse uitheemse achtervoegsels

12.5.2.2.11.1De achtervoegsels -aal en -eel
12.5.2.2.11.2Het achtervoegsel -abel
12.5.2.2.11.3Het achtervoegsel -air
12.5.2.2.11.4Het achtervoegsel -esk
12.5.2.2.11.5Het achtervoegsel -eus
12.5.2.2.11.6Het achtervoegsel -ief
12.5.2.2.11.7Het achtervoegsel -iek

12.5.2.2.12Geografische adjectieven

12.5.2.3Circumfigering

12.5.3Samenstelling

12.5.3.1Substantief + adjectief

12.5.3.1.1Samenstellingen met versterkende betekenis
12.5.3.1.2Verbindingsklanken
12.5.3.1.3Substantief + tegenwoordig deelwoord
12.5.3.1.4Substantief + voltooid deelwoord

12.5.3.2Werkwoord + adjectief
12.5.3.3Adjectief + adjectief
12.5.3.4Bijwoord + adjectief
12.5.3.5Neoklassieke samenstellingen
12.5.3.6Samenstellingen met een gebonden deel

12.5.4Samenstellende afleiding

12.6De vorming van bijwoorden

12.6.1Verkleinwoorden als bijwoorden
12.6.2Het achtervoegsel -(e)lijk
12.6.3De achtervoegsels -(e)lings en -s
12.6.4De achtervoegsels -gewijs/-gewijze en -erwijs/-erwijze
12.6.5Het achtervoegsel -halve
12.6.6Het achtervoegsel -iter
12.6.7Het achtervoegsel -waarts
12.6.8Het achtervoegsel -weg

De constituent

13De constituent: algemeen

13.1Inleiding
13.2De bouw van een constituent
13.3Overzicht van de constituenten
13.4Constituenten in groter verband

14De naamwoordelijke constituent

14.1Algemene inleiding
14.2De bouw van de naamwoordelijke constituent
14.3Bepaalde, onbepaalde, categoriale en generieke naamwoordelijke constituenten

14.3.1Bepaalde en onbepaalde naamwoordelijke constituenten
14.3.2Categoriale en generieke naamwoordelijke constituenten

14.4De determinator

14.4.1Inleiding
14.4.2Soorten determinatoren
14.4.3De elementen in de tweede positie van de determinator

14.4.3.1Lidwoorden
14.4.3.2Voornaamwoorden en equivalenten
14.4.3.3Genitieven en equivalenten
14.4.3.4Vaste verbindingen

14.4.4De elementen in de eerste positie van de determinator

14.4.4.1De kwantiteitsaanduidende woorden: al , (ge)heel en gans
14.4.4.2Bijvoeglijke onbepaalde voornaamwoorden
14.4.4.3Naamwoordelijke constituenten met een substantivische kern
14.4.4.4Combinaties met een vaste structuur en min of meer vaste verbindingen
14.4.4.5Telwoorden
14.4.4.6Nadere bepalingen

14.4.5De elementen in de vierde positie van de determinator

14.4.5.1Hoofdtelwoorden en breukgetallen
14.4.5.2Nadere bepalingen

14.4.6De elementen in de derde positie van de determinator

14.4.6.1Adjectieven en equivalenten
14.4.6.2Nadere bepalingen

14.4.7Overzicht van de soorten determinatoren
14.4.8De determinator in een partitieve constructie

14.5Toevoegingen binnen de naamwoordelijke constituent

14.5.1Voorbepalingen in de naamwoordelijke constituent met een substantief als kern

14.5.1.1Adjectivische constituenten
14.5.1.2Deelwoorden en infinitieven met te
14.5.1.3Incorporatie van zinsdelen

14.5.2Voorbepalingen in de naamwoordelijke constituent met een voornaamwoord als kern

14.5.2.1Bijwoordelijke constituenten en equivalenten
14.5.2.2Het onbepaald voornaamwoord al

14.5.3Nabepalingen in de naamwoordelijke constituent

14.5.3.1Inleiding
14.5.3.2Naamwoordelijke constituenten als bijstelling
14.5.3.3Naamwoordelijke constituenten als tijdsbepaling
14.5.3.4Naamwoordelijke constituenten als genitiefbepaling
14.5.3.5Bijwoordelijke constituenten
14.5.3.6Voorzetselconstituenten

14.5.3.6.iVoorzetselbepalingen
14.5.3.6.iiHet type ' een schat van een kind '

14.5.3.7Constituenten voorafgegaan door een voegwoord
14.5.3.8Zinnen

14.5.3.8.iBeknopte bijzinnen met om te + infinitief
14.5.3.8.iiBeknopte bijzinnen met te + infinitief
14.5.3.8.iiiBijzinnen die ingeleid worden door een relativum

14.5.3.9Adjectivische constituenten

14.5.3.9.iAdjectivische constituenten bij een substantivische kern
14.5.3.9.iiAdjectivische constituenten in de partitieve genitief

14.5.3.10Telwoorden op -en
14.5.3.11Elementen als predicatieve nabepaling

14.6Complementen binnen de naamwoordelijke constituent

14.6.1Inleiding
14.6.2Voorzetselconstituenten
14.6.3Zinnen

14.6.3.1Beknopte bijzinnen met om te of te + infinitief
14.6.3.2Bijzinnen ingeleid door een onderschikkend voegwoord
14.6.3.3Bijzinnen ingeleid door een vragend element
14.6.3.4Hoofdzinnen en hoofdzinsequivalenten

14.7Naamwoordelijke constituenten met een complexe kern

14.7.1Inleiding
14.7.2Kwalificerend substantief + substantief met unieke referentie (eigennaam of soortnaam)
14.7.3Andere soortnaam + eigennaam (persoonsnaam)
14.7.4Andere combinaties

14.8Nominalisaties

14.8.1Inleiding
14.8.2Nominalisaties behorend tot type 1
14.8.3Nominalisaties behorend tot type 2
14.8.4Nominalisaties behorend tot type 3

15De adjectivische constituent

15.1Algemene inleiding
15.2De bouw van de adjectivische constituent
15.3Toevoegingen binnen de adjectivische constituent

15.3.1Bijwoordelijke en adjectivische constituenten

15.3.1.1Graadaanduidende of versterkende (voor)bepalingen
15.3.1.2Kwantificerende (voor)bepalingen

15.3.2Naamwoordelijke constituenten
15.3.3Voorzetselconstituenten
15.3.4Beknopte bijzinnen met om te + infinitief

15.4Complementen binnen de adjectivische constituent

15.4.1Naamwoordelijke constituenten
15.4.2Voorzetselconstituenten
15.4.3Bijzinnen
15.4.4Complementen ingeleid door een voegwoord

16De bijwoordelijke constituent

16.1Algemene inleiding
16.2De bouw van de bijwoordelijke constituent
16.3Toevoegingen binnen de bijwoordelijke constituent

16.3.1Bijwoordelijke en adjectivische constituenten

16.3.1.1Graadaanduidende of versterkende (voor)bepalingen
16.3.1.2Kwantificerende (voor)bepalingen
16.3.1.3Preciserende (na)bepalingen

16.3.2Voorzetselconstituenten
16.3.3Bijzinnen

16.4Complementen binnen de bijwoordelijke constituent

17De adpositieconstituent

17.1Complementen binnen de adpositieconstituent

17.1.1Nominale constituenten
17.1.2Voornaamwoordelijke bijwoorden

17.1.2.1Vijf typen voornaamwoordelijke bijwoorden
17.1.2.2Opeenvolgend of los van elkaar?

17.1.2.2.1Op de eerste zinsplaats
17.1.2.2.2In het middenstuk

17.1.3Adpositieconstituenten
17.1.4Bijzinnen

17.1.4.1Volledige bijzinnen
17.1.4.2Beknopte bijzinnen

17.1.5Infinitieven of infinitiefconstructies
17.1.6Andere constituenten

17.2Bepalingen binnen de adpositieconstituent

17.2.1Nominale constituenten
17.2.2Bijwoordelijke constituenten

17.2.2.1Maatbepalingen
17.2.2.2Richtingbepalingen
17.2.2.3Andere bepalingen

17.2.3Adpositieconstituenten
17.2.4Infinitiefconstructies

17.3De bezittelijke bij -constructie
17.4De absolute met- en zonder -constructie

18De werkwoordelijke (verbale) constituent

18.1Algemene inleiding
18.2De bouw van de werkwoordelijke constituent
18.3Complementen binnen de werkwoordelijke constituent
18.4Toevoegingen binnen de werkwoordelijke constituent
18.5Werkwoordgroepen binnen de werkwoordelijke constituent

18.5.1Inleiding

18.5.1.1Groepsvorming bij werkwoorden
18.5.1.2Groepsvormend en niet-groepsvormend gebruik van werkwoorden

18.5.2Werkwoorden met een deelwoord als aanvulling

18.5.2.1De hulpwerkwoorden van tijd hebben en zijn

18.5.2.1.i Hebben en zijn met een voltooid deelwoord
18.5.2.1.ii Hebben en zijn met een vervangende infinitief

18.5.2.2Het hulpwerkwoord van het passief worden (met een passief deelwoord)
18.5.2.3Hulpwerkwoorden van modaliteit

18.5.2.3.i Blijken , dunken , heten , lijken , schijnen , voorkomen
18.5.2.3.ii (Be)horen , dienen , moeten , (be) hoeven , kunnen , mogen

18.5.2.4Overige werkwoorden met een voltooid of passief deelwoord als aanvulling

18.5.2.4.i (Ge)raken en krijgen met een deelwoord (resultatief)
18.5.2.4.ii Krijgen en zien met een passief deelwoord (semi-passief)
18.5.2.4.iiiVaste verbindingen

18.5.3 Komen met een deelwoord of een infinitief als aanvulling
18.5.4Werkwoorden met een infinitief als aanvulling

18.5.4.1Inleiding

18.5.4.1.iHet geïmpliceerd onderwerp van de infinitief
18.5.4.1.iiWeglaatbaarheid van te bij infinitieven

18.5.4.2 Liggen , zitten , hangen (onovergankelijk), staan , lopen
18.5.4.3Blijven, gaan, komen

18.5.4.3.iInleiding
18.5.4.3.ii Blijven
18.5.4.3.iii Gaan
18.5.4.3.iv Komen

18.5.4.3.iv.a Komen met een infinitief zonder te
18.5.4.3.iv.b Komen met een infinitief met te

18.5.4.4De hulpwerkwoorden van modaliteit kunnen, moeten, (be)hoeven, mogen, willen, zullen

18.5.4.4.iInleiding
18.5.4.4.iiEigenlijk-modaal gebruik

18.5.4.4.ii.a Kunnen
18.5.4.4.ii.b Moeten
18.5.4.4.ii.c Hoeven
18.5.4.4.ii.d Mogen
18.5.4.4.ii.e Willen
18.5.4.4.ii.f Zullen

18.5.4.4.iiiOneigenlijk-modaal gebruik

18.5.4.4.iii.a Kunnen
18.5.4.4.iii.b Moeten
18.5.4.4.iii.c Moeten en hoeven in zinnen met een 'negatief element'
18.5.4.4.iii.d Mogen
18.5.4.4.iii.e Willen
18.5.4.4.iii.f Zullen

18.5.4.4.ivVoorkomen zonder infinitief

18.5.4.5De hulpwerkwoorden van modaliteit blijken , lijken , schijnen , heten , dunken , voorkomen , toeschijnen
18.5.4.6 (Be)horen , dienen
18.5.4.7 Durven
18.5.4.8 Zien , horen , voelen , (ruiken)
18.5.4.9 Kijk , hoor
18.5.4.10 Doen , laten

18.5.4.10.i Doen/laten (causatief)
18.5.4.10.ii Laten (permissief)
18.5.4.10.iiiAndere gebruikswijzen van laten
18.5.4.10.iv Doen (omschrijvend)

18.5.4.11 Vinden , achten

18.5.4.11.i Vinden met een infinitief zonder te
18.5.4.11.ii Vinden/achten met een infinitief met te

18.5.4.12 Weten

18.5.4.12.i Weten ('in staat zijn')
18.5.4.12.ii Weten ('weten waar')
18.5.4.12.iii Weten ('zich kunnen herinneren')

18.5.4.13 Helpen , leren
18.5.4.14 Hebben , krijgen

18.5.4.14.i Hebben/krijgen met een infinitief zonder te
18.5.4.14.ii Hebben/krijgen met een infinitief met te

18.5.4.15 Zijn

18.5.4.15.i Zijn met een infinitief zonder te
18.5.4.15.ii Zijn met een infinitief met te

18.5.4.16 Beogen , menen , vergeten , wagen , weigeren , wensen
18.5.4.17 Pogen , proberen , trachten , zien , zoeken
18.5.4.18 Besluiten , beweren , denken , eisen , geloven , hopen , verlangen , vermogen , verzuimen , vrezen , zeggen
18.5.4.19 Beloven , dreigen
18.5.4.20 Beginnen
18.5.4.21 Plegen
18.5.4.22 Geven
18.5.4.23 Hangen (overgankelijk), leggen , zetten
18.5.4.24 Staan , vallen

18.5.4.24.i Staan
18.5.4.24.ii Vallen

18.5.4.25Andere werkwoorden

18.5.5Werkwoorden met aan het + infinitief als aanvulling

18.5.5.1Inleiding
18.5.5.2 Zijn en blijken , lijken , schijnen
18.5.5.3 Blijven
18.5.5.4 Gaan , raken , slaan
18.5.5.5 Brengen , maken , krijgen , zetten ; hebben , houden
18.5.5.6 Horen , zien , vinden

18.5.6Werkwoorden met een voorzetsel + infinitief als aanvulling

18.5.6.1 Gaan / zijn /hulpwerkwoord van modaliteit + uit + infinitief
18.5.6.2 Liggen / staan + op + infinitief

18.5.7De volgorde binnen de werkwoordelijke eindgroep

18.5.7.1Inleiding
18.5.7.2De plaats van de groepsvormende werkwoorden

18.5.7.2.iNiet-plaatsgebonden groepsvormende werkwoorden
18.5.7.2.iiPlaatsgebonden groepsvormende werkwoorden

18.5.7.3De plaats van het zelfstandig werkwoord in de vorm van een deelwoord

18.5.7.3.iInleiding
18.5.7.3.iiEindgroepen met twee werkwoorden
18.5.7.3.iiiEindgroepen met drie werkwoorden
18.5.7.3.ivEindgroepen met vier of meer werkwoorden

18.5.7.4De plaats van het zelfstandig werkwoord in de vorm van een infinitief

18.5.7.4.iEen infinitief zonder te
18.5.7.4.iiEen infinitief met te
18.5.7.4.iii Aan het + infinitief; voorzetsel + infinitief

18.5.8Alfabetische lijst van de behandelde werkwoorden

De zin

19De zin: algemeen

19.1Zin, zinsdelen, zinsdeelstukken

19.1.1Wat is een zin?
19.1.2Zinsdelen
19.1.3Zinsdeelstukken

19.2Enkelvoudige en samengestelde zinnen

19.2.1Inleiding
19.2.2Afhankelijke en zelfstandige zinnen, bijzinnen en hoofdzinnen
19.2.3Zinsinbedding en niveaus van beschrijving
19.2.4Zinnen in de directe, indirecte en semi-directe rede

19.3Beknopte bijzinnen

19.3.1Volledige bijzinnen en beknopte bijzinnen
19.3.2Het geïmpliceerd onderwerp van de beknopte bijzin
19.3.3Het gebruik van om in beknopte bijzinnen met te + infinitief

19.4Onvolledige zinnen

20De zinsdelen

20.1Het gezegde (predikaat)

20.1.1Inleiding
20.1.2Het werkwoordelijk gezegde
20.1.3Het naamwoordelijk gezegde

20.1.3.1Algemene karakterisering
20.1.3.2Het werkwoordelijk deel
20.1.3.3Het naamwoordelijk deel (predikaatsnomen)

20.1.3.3.1Een adjectivische constituent
20.1.3.3.2Een tegenwoordig deelwoord
20.1.3.3.3Een naamwoordelijke constituent met een substantief als kern
20.1.3.3.4Een naamwoordelijke constituent met een voornaamwoord als kern
20.1.3.3.5Een bijwoordelijke constituent
20.1.3.3.6Een infinitief(constructie)
20.1.3.3.7Een voorzetselconstituent
20.1.3.3.8Een afhankelijke zin (gezegdezin)

20.2Het onderwerp (subject)

20.2.1Inleiding
20.2.2Taalelementen die als onderwerp dienst kunnen doen

20.2.2.1Een naamwoordelijke constituent met een substantief als kern
20.2.2.2Een naamwoordelijke constituent met een voornaamwoord als kern

20.2.2.2.iVoornaamwoorden die als onderwerp dienst kunnen doen
20.2.2.2.ii Het als onderwerp van gekloofde zinnen

20.2.2.3Een infinitief(constructie)
20.2.2.4Een afhankelijke zin (onderwerpszin)

20.2.2.4.iInleiding
20.2.2.4.iiTypes onderwerpszinnen
20.2.2.4.iiiDe hoofdzinnen met een onderwerpszin

20.2.2.4.iii.1'Aanloopjes'
20.2.2.4.iii.2Passieve hoofdzinnen

20.2.2.5Andere elementen

20.2.3Congruentie

20.2.3.1Congruentie tussen onderwerp en persoonsvorm

20.2.3.1.iBegripsomschrijving en algemene regel
20.2.3.1.iiBijzondere gevallen

20.2.3.1.ii.1Het onderwerp is een betrekkelijk voornaamwoord

20.2.3.1.ii.1.aCongruentie met het antecedent: algemeen
20.2.3.1.ii.1.bCongruentie in de constructie ' een van de + meervoudig woord + die... '

20.2.3.1.ii.2Het onderwerp is een meervoudig woord in zelfnoemfunctie of een titel in de meervoudsvorm
20.2.3.1.ii.3Het onderwerp is een naam van een organisatie of bedrijf in de meervoudsvorm
20.2.3.1.ii.4Het onderwerp drukt een rekenkundige bewerking uit
20.2.3.1.ii.5Het onderwerp is een nevenschikking
20.2.3.1.ii.6Het onderwerp is een constituent met eenheidsbetekenis
20.2.3.1.ii.7Het onderwerp bevat een substantief dat een rekeneenheid noemt
20.2.3.1.ii.8Het onderwerp bevat een hoeveelheidaanduidend substantief ( aantal , massa , enz.) of het substantief soort
20.2.3.1.ii.9Het onderwerp bestaat uit de constructie ' een stuk of + telwoord + substantief' of de constructie ' een + substantief + of + telwoord'

20.2.3.2Congruentie tussen onderwerp en naamwoordelijk deel van het gezegde

20.2.3.2.iBegripsomschrijving en algemene regel
20.2.3.2.iiUitzonderingen

20.3Het lijdend voorwerp (direct object)

20.3.1Inleiding
20.3.2Werkwoorden met een lijdend voorwerp
20.3.3Taalelementen die als lijdend voorwerp dienst kunnen doen

20.3.3.1Een naamwoordelijke constituent met een substantief als kern
20.3.3.2Een naamwoordelijke constituent met een voornaamwoord als kern
20.3.3.3Een afhankelijke zin (lijdendvoorwerpszin)

20.3.3.3.iInleiding
20.3.3.3.iiTypes lijdendvoorwerpszinnen
20.3.3.3.iiiDe hoofdzinnen met een lijdendvoorwerpszin

20.3.3.4Andere elementen

20.4Het indirect object (meewerkend voorwerp en belanghebbend voorwerp)

20.4.1Inleiding
20.4.2Werkwoorden met een meewerkend voorwerp
20.4.3Taalelementen die als meewerkend voorwerp dienst kunnen doen

20.4.3.1Overzicht van de mogelijke elementen
20.4.3.2Het gebruik van een voorzetselconstituent met aan

20.4.4Taalelementen die als belanghebbend voorwerp dienst kunnen doen

20.5Het ondervindend voorwerp

20.5.1Inleiding
20.5.2Gezegdes met een ondervindend voorwerp
20.5.3Taalelementen die als ondervindend voorwerp dienst kunnen doen

20.6Het voorzetselvoorwerp

20.6.1Inleiding
20.6.2Gezegdes met een voorzetselvoorwerp
20.6.3Taalelementen die als voorzetselvoorwerp dienst kunnen doen

20.6.3.1Een voorzetselconstituent
20.6.3.2Een voornaamwoordelijk bijwoord
20.6.3.3Een afhankelijke zin (voorzetselvoorwerpszin)

20.7Het oorzakelijk voorwerp

20.7.1Inleiding
20.7.2Naamwoordelijke gezegdes met een oorzakelijk voorwerp
20.7.3Taalelementen die als oorzakelijk voorwerp dienst kunnen doen

20.8De door -bepaling (handelend voorwerp)
20.9De bepaling van gesteldheid

20.9.1Inleiding
20.9.2De bepaling van gesteldheid tijdens de handeling
20.9.3De bepaling van gesteldheid volgens de handeling
20.9.4De bepaling van gesteldheid ten gevolge van de handeling

20.10Bijwoordelijke bepalingen

20.10.1Inleiding
20.10.2De bepaling van plaats

20.10.2.1Algemene karakterisering
20.10.2.2De 'plaatsbepaling-waar?'

20.10.2.2.iDe plaats zelf wordt aangeduid (situerend)
20.10.2.2.iiEr wordt een plaats aangeduid die met de nader bedoelde plaats in verband staat (relationeel)

20.10.2.3De richtingsbepaling

20.10.2.3.iDe 'richtingsbepaling-waarheen?'
20.10.2.3.iiDe 'richtingsbepaling-vanwaar?'

20.10.3De bepaling van tijd

20.10.3.1Algemene karakterisering
20.10.3.2De 'tijdsbepaling-wanneer?'

20.10.3.2.iHet tijdstip of de periode zelf worden aangeduid (situerend)
20.10.3.2.iiEr wordt een tijdstip of een periode aangeduid die met het nader bedoelde tijdstip of de bedoelde periode in verband staat (relationeel)

20.10.3.3De 'tijdsbepaling-hoelang?'

20.10.4De bepaling van frequentie
20.10.5De bepaling van graad
20.10.6De kwantificerende bepaling
20.10.7De bepaling van maat
20.10.8De bepaling van causaliteit
20.10.9De bepaling van gevolg
20.10.10De bepaling van middel
20.10.11De bepaling van doel
20.10.12De bepaling van voorwaarde
20.10.13De bepaling van toegeving
20.10.14De bepaling van hoedanigheid
20.10.15De bepaling van omstandigheid
20.10.16De bepaling van beperking
20.10.17De bepaling van verhouding
20.10.18De bepaling van vergelijking
20.10.19De bepaling van modaliteit
20.10.20De bepaling van ontkenning
20.10.21De bepaling van bevestiging

20.11Herhaalde zinsdelen

21Woordvolgorde in de zin

21.1Algemene principes

21.1.1Zinsplaatsen

21.1.1.1Het principe van de polen van een zin
21.1.1.2De overige zinsplaatsen

21.1.2Woordvolgorde en informatieve geleding van een zin

21.1.2.1Het links-rechts-principe
21.1.2.2Gekloofde zinnen

21.1.3Andere principes die een rol spelen bij de woordvolgorde

21.2Indeling in zinstypes naar de vorm

21.2.1Inleiding
21.2.2Zinstype 1a: zinnen met voor-pv als tweede zinsdeel (vorm als van een mededelende zin)

21.2.2.1Zelfstandige zinnen
21.2.2.2Afhankelijke zinnen

21.2.3Zinstype 1b: zinnen met voor-pv als eerste zinsdeel (vorm als van een ja/nee-vraag)

21.2.3.1Zelfstandige zinnen
21.2.3.2Afhankelijke zinnen

21.2.4Zinstype 2: zinnen met achter-pv

21.2.4.1Afhankelijke zinnen
21.2.4.2Zelfstandige zinnen

21.2.5Overloop- en hervattingsconstructies

21.3De eerste zinsplaats

21.3.1Inleiding

21.3.1.1Wat kan er zoal op de eerste zinsplaats staan?
21.3.1.2Afhankelijke zinnen die van de eerste zinsplaats uitgesloten zijn
21.3.1.3De informatieve waarde van het element op de eerste zinsplaats

21.3.2Een zinsdeel op de eerste zinsplaats

21.3.2.1Volgens het links-rechts-principe

21.3.2.1.1Bepaalde, specifiek onbepaalde, categoriale en generieke naamwoordelijke constituenten
21.3.2.1.2Elementen met een kaderscheppende functie
21.3.2.1.3Zinsverbindende elementen
21.3.2.1.4Uitwisselbaarheid van elementen

21.3.2.2In afwijking van het links-rechts-principe
21.3.2.3Modale bepalingen

21.3.3Delen van het werkwoordelijk gezegde op de eerste zinsplaats

21.3.3.1Inleiding
21.3.3.2Deelwoorden op de eerste zinsplaats
21.3.3.3Infinitieven op de eerste zinsplaats

21.3.4Inherente elementen op de eerste zinsplaats

21.3.4.1Inleiding
21.3.4.2Een naamwoordelijk deel van een gezegde op de eerste zinsplaats
21.3.4.3Overige inherente elementen op de eerste zinsplaats

21.3.4.3.1Inherente zinsdelen
21.3.4.3.2Het eerste deel van een scheidbaar werkwoord

21.3.5Stukken van zinsdelen op de eerste zinsplaats

21.3.5.1Inleiding
21.3.5.2Het eerste deel van een gesplitst voornaamwoordelijk bijwoord
21.3.5.3Een vragend of uitroepend voornaamwoord als deel van een naamwoordelijke of adjectivische constituent
21.3.5.4Een naamwoordelijke constituent zonder determinerend element of zonder nabepaling
21.3.5.5Een voorzetselconstituent zonder het voorzetsel

21.3.6Twee of meer verschillende elementen op de eerste zinsplaats

21.3.6.1Inleiding
21.3.6.2Voegwoordelijk bijwoord + een ander zinsdeel
21.3.6.3Een deel van het gezegde + een of meer zinsdelen
21.3.6.4Andere combinaties

21.3.7Plaatsing van een element in de rompzin in plaats van in de afhankelijke zin
21.3.8Weglating van het element op de eerste zinsplaats

21.4Het middenstuk 1: wat sluit bij de eerste pool aan?

21.4.1Inleiding
21.4.2Overzicht van de elementen in het middenstuk
21.4.3De plaatsing van het onderwerp: algemene regels
21.4.4De plaatsing van het onderwerp ten opzichte van pronominale voorwerpen
21.4.5De plaatsing van voornaamwoorden als onderwerp en als voorwerp
21.4.6De plaatsing van er
21.4.7De plaatsing van het onderwerp en niet-pronominale voorwerpen

21.4.7.1De plaatsing van het onderwerp ten opzichte van het lijdend voorwerp
21.4.7.2De plaatsing van het onderwerp ten opzichte van het indirect object
21.4.7.3De onderlinge plaatsing van lijdend voorwerp en indirect object
21.4.7.4De plaatsing van het onderwerp ten opzichte van twee voorwerpen

21.4.8Bijwoordelijke bepalingen in het middenstuk

21.4.8.1De spilplaats van bijwoordelijke bepalingen
21.4.8.2De plaatsing van het onderwerp en de voorwerpen ten opzichte van bijwoordelijke bepalingen
21.4.8.3De onderlinge volgorde van bijwoordelijke bepalingen

21.4.9Het negatie-element niet /modale bepalingen/oordeelspartikels

21.4.9.1Inleiding
21.4.9.2 Niet

21.4.9.2.1Zinsontkenning
21.4.9.2.2Partiële ontkenning
21.4.9.2.3 Niet meer
21.4.9.2.4Een negatie-element in de rompzin in plaats van in de afhankelijke zin

21.4.9.3Modale bepalingen
21.4.9.4Oordeelspartikels

21.4.9.4.1Focuspartikels
21.4.9.4.2Schakeringspartikels

21.5Het middenstuk 2: wat staat vlak voor de tweede pool?

21.5.1Inleiding
21.5.2Overzicht van de elementen

21.5.2.1Inherente zinsdelen
21.5.2.2Voorzetselbijwoorden

21.5.3De onderlinge volgorde van de elementen vlak vóór de tweede pool

21.6De tweede pool

21.6.1Inleiding: doorbreking van de tweede pool
21.6.2Schijnbare doorbreking van de tweede pool

21.6.2.1Niet-groepsvormend in plaats van groepsvormend gebruik van werkwoorden
21.6.2.2Niet-splitsing in plaats van splitsing van scheidbare werkwoorden

21.6.3Echte doorbrekingsgevallen

21.6.3.1Inherente zinsdelen
21.6.3.2Zinsdelen in de constructie aan het + infinitief
21.6.3.3Andere gevallen

21.7De laatste zinsplaats

21.7.1Inleiding

21.7.1.1Wat kan er zoal vlak na de tweede pool staan?
21.7.1.2Redenen voor achteropplaatsing van elementen

21.7.2Zinsdelen op de laatste zinsplaats

21.7.2.1Afhankelijke zinnen
21.7.2.2Andere categorieën

21.7.2.2.1Voorzetselconstituenten
21.7.2.2.2Combinaties met als of tot als bepaling van gesteldheid
21.7.2.2.3Naamwoordelijke constituenten met een substantivische kern
21.7.2.2.4Overige elementen

21.7.3Zinsdeelstukken op de laatste zinsplaats

21.7.3.1Afhankelijke zinnen
21.7.3.2Andere categorieën

21.7.3.2.1Voorzetselconstituenten
21.7.3.2.2Complementen en bepalingen ingeleid door een voegwoord van vergelijking
21.7.3.2.3Overige elementen

21.7.3.3Een beperking op de mogelijkheden tot achteropplaatsing

21.7.4De onderlinge volgorde van de elementen op de laatste zinsplaats

21.8De aanloop

21.8.1Inleiding
21.8.2Elementen die in de aanloop voorkomen

21.8.2.1Elementen met een anticiperende functie
21.8.2.2Afhankelijke zinnen
21.8.2.3Samenvattende uitdrukkingen
21.8.2.4Voegwoordelijke bijwoorden
21.8.2.5De constructie wat...betreft/aangaat

21.8.3Het verwijswoord

21.9De uitloop

21.9.1Inleiding
21.9.2Elementen die in de uitloop voorkomen

21.9.2.1Verduidelijkende toevoegingen achteraf
21.9.2.2Afhankelijke zinnen

22Actieve en passieve zinnen

22.1Algemene inleiding
22.2Passieve zinnen met een grammaticaal onderwerp

22.2.1Karakterisering
22.2.2Beperkingen
22.2.3Gebruik

22.2.3.1De handeling wordt centraal gesteld
22.2.3.2Het logisch onderwerp wordt als informatief belangrijk voorgesteld

22.3Passieve zinnen zonder grammaticaal onderwerp

22.3.1Karakterisering
22.3.2Beperkingen
22.3.3Gebruik

22.4Andere constructies met de waarde van een passief

22.4.1Inleiding
22.4.2Mogelijke alternatieve constructies

22.4.2.1Krijgen + passief deelwoord (semi-passief)
22.4.2.2Raken/staan/zitten/liggen/blijven + (passief) deelwoord
22.4.2.3Zijn + te + infinitief
22.4.2.4Zijn + adjectief op -lijk of -baar (met een werkwoordsstam als grondwoord)
22.4.2.5Wederkerende verbinding met laten
22.4.2.6Werkwoordelijke uitdrukkingen

23Soorten zinnen naar de communicatieve functie

23.1Algemene inleiding
23.2Mededelende zinnen
23.3Vragende zinnen

23.3.1Inleiding
23.3.2Ja/nee-vragen
23.3.3Keuzevragen
23.3.4Aanhangselvragen
23.3.5Vraagwoordvragen
23.3.6Echovragen

23.4Bevelende zinnen
23.5Uitroepende zinnen

23.5.1Inleiding
23.5.2Uitroepende zinnen met speciale grammaticale kenmerken

23.5.2.1Zinnen met een uitroepend voornaamwoord
23.5.2.2Uitroepende zinnen die beginnen met dat of of
23.5.2.3Uitroepende zinnen van het type Vuil dat het er was!
23.5.2.4Uitroepende zinnen van het type Lummel die/dat je bent!

Algemene verschijnselen

24De nevenschikking: algemeen

24.1Inleiding
24.2De verbinding

24.2.1Manieren van verbinding
24.2.2De voegwoorden
24.2.3De reeksvormers

24.3De leden

24.3.1De gelijkwaardigheid van de leden

24.3.1.1De leden zijn zinnen
24.3.1.2De leden zijn geen zinnen

24.3.2De omkeerbaarheid van de leden
24.3.3Beperkingen op de leden

24.4De nevenschikking als geheel

24.4.1Distributieve en collectieve nevenschikkingen
24.4.2De nevenschikking als onderwerp: congruentie met de persoonsvorm
24.4.3Splitsing van nevenschikkingen
24.4.4Bijzondere vormen van nevenschikking

25Gewone vormen van nevenschikking

25.1Nevenschikking met het voegwoord en (conjunctie)

25.1.1Betekenis en gebruik

25.1.1.1Grondbetekenis
25.1.1.2Gewone of logische aaneenschakeling
25.1.1.3Verdelende aaneenschakeling
25.1.1.4Nadrukkelijke aaneenschakeling
25.1.1.5Rangschikkende aaneenschakeling

25.1.2Vorm

25.1.2.1Nevenschikking van constituenten

25.1.2.1.1Aantal leden
25.1.2.1.2Aard van de leden
25.1.2.1.3Congruentie onderwerp - persoonsvorm

25.1.2.2Nevenschikking van zinnen

25.1.2.2.1Aantal leden
25.1.2.2.2Aard van de leden

25.2Nevenschikking met de voegwoorden alsmede en alsook

25.2.1Betekenis en gebruik
25.2.2Vorm

25.2.2.1Nevenschikking van constituenten

25.2.2.1.1Aantal leden
25.2.2.1.2Aard van de leden
25.2.2.1.3Splitsing
25.2.2.1.4Congruentie onderwerp - persoonsvorm

25.2.2.2Nevenschikking van zinnen

25.3Nevenschikking met het voegwoord noch

25.3.1Betekenis en gebruik
25.3.2Vorm

25.3.2.1Nevenschikking van constituenten

25.3.2.1.1Aantal leden
25.3.2.1.2Aard van de leden
25.3.2.1.3Splitsing
25.3.2.1.4Congruentie onderwerp - persoonsvorm

25.3.2.2Nevenschikking van zinnen

25.3.2.2.1Aantal leden
25.3.2.2.2Aard van de leden

25.4Nevenschikking met het voegwoord of (disjunctie)

25.4.1Betekenis en gebruik
25.4.2Vorm

25.4.2.1Nevenschikking van constituenten

25.4.2.1.1Aantal leden
25.4.2.1.2Aard van de leden
25.4.2.1.3Splitsing
25.4.2.1.4Congruentie onderwerp - persoonsvorm

25.4.2.2Nevenschikking van zinnen

25.4.2.2.1Aantal leden
25.4.2.2.2Aard van de leden

25.5Nevenschikking met het voegwoord ofwel ( dan wel , dan )

25.5.1Betekenis en gebruik
25.5.2Vorm

25.6Nevenschikking met het voegwoord maar ( doch )

25.6.1Betekenis en gebruik

25.6.1.1Grondbetekenis
25.6.1.2Verdelende tegenstelling
25.6.1.3Distantiërende tegenstelling
25.6.1.4Vervangende tegenstelling

25.6.2Vorm

25.6.2.1Nevenschikking van constituenten

25.6.2.1.1Aantal leden
25.6.2.1.2Aard van de leden
25.6.2.1.3Splitsing
25.6.2.1.4Congruentie onderwerp - persoonsvorm

25.6.2.2Nevenschikking van zinnen

25.6.2.2.1Aantal leden
25.6.2.2.2Aard van de leden

25.7Nevenschikking met de reeksvormer en-en

25.7.1Betekenis en gebruik
25.7.2Vorm

25.7.2.1Nevenschikking van constituenten

25.7.2.1.1Aantal leden
25.7.2.1.2Splitsing
25.7.2.1.3Congruentie onderwerp - persoonsvorm

25.7.2.2Nevenschikking van zinnen

25.7.2.2.1Aantal leden
25.7.2.2.2Aard van de leden

25.8Nevenschikking met de reeksvormer noch-noch

25.8.1Betekenis en gebruik
25.8.2Vorm

25.8.2.1Nevenschikking van constituenten

25.8.2.1.1Aantal leden
25.8.2.1.2Aard van de leden
25.8.2.1.3Splitsing
25.8.2.1.4Congruentie onderwerp - persoonsvorm

25.8.2.2Nevenschikking van zinnen

25.8.2.2.1Aantal leden
25.8.2.2.2Aard van de leden

25.9Nevenschikking met de reeksvormers of-of en ofwel-ofwel

25.9.1Betekenis en gebruik
25.9.2Vorm

25.9.2.1Nevenschikking van constituenten
25.9.2.2Nevenschikking van zinnen

25.9.2.2.1Aantal leden
25.9.2.2.2Aard van de leden

25.10Nevenschikking met de reeksvormer hetzij-hetzij ( hetzij-of )

25.10.1Betekenis en gebruik
25.10.2Vorm

25.10.2.1Algemeen
25.10.2.2Nevenschikking van constituenten

25.10.2.2.1Aantal leden
25.10.2.2.2Aard van de leden
25.10.2.2.3Splitsing
25.10.2.2.4Congruentie onderwerp - persoonsvorm

25.10.2.3Nevenschikking van zinnen

25.10.2.3.1Aantal leden
25.10.2.3.2Aard van de leden

25.11Nevenschikking met de reeksvormer zowel-als

25.11.1Betekenis en gebruik
25.11.2Vorm

25.11.2.1Algemeen
25.11.2.2Nevenschikking van constituenten

25.11.2.2.1Aantal leden
25.11.2.2.2Plaatsing van de elementen van de reeksvormer
25.11.2.2.3Splitsing
25.11.2.2.4Congruentie onderwerp - persoonsvorm

25.11.2.3Nevenschikking van zinnen

25.11.2.3.1Aantal leden
25.11.2.3.2Aard van de leden

25.12Nevenschikking met de reeksvormers evenmin-als en zomin-als

25.12.1Betekenis en gebruik
25.12.2Vorm

25.12.2.1Algemeen
25.12.2.2Nevenschikking van constituenten

25.12.2.2.1Aantal leden
25.12.2.2.2Aard van de leden; plaatsing van de elementen van de reeksvormers
25.12.2.2.3Splitsing
25.12.2.2.4Congruentie onderwerp - persoonsvorm

25.12.2.3Nevenschikking van zinnen

25.13Nevenschikking zonder verbindingswoord (asyndeton)

25.13.1Betekenis en gebruik
25.13.2Vorm

25.13.2.1Nevenschikking van constituenten

25.13.2.1.1Aantal leden
25.13.2.1.2Aard van de leden
25.13.2.1.3Splitsing
25.13.2.1.4Congruentie onderwerp - persoonsvorm

25.13.2.2Nevenschikking van zinnen

25.13.2.2.1Aantal leden
25.13.2.2.2Aard van de leden

26Bijzondere vormen van nevenschikking

26.1Nevenschikking met het voegwoord en

26.1.1Betekenis en gebruik

26.1.1.1Conditionele aaneenschakeling
26.1.1.2Commentariërende aaneenschakeling
26.1.1.3Inleidende aaneenschakeling
26.1.1.4Additieve aaneenschakeling
26.1.1.5Intensiverende aaneenschakeling

26.1.2Vorm

26.1.2.1Nevenschikking van constituenten
26.1.2.2Nevenschikking van zinnen

26.2Nevenschikking met het voegwoord of

26.2.1Betekenis en gebruik

26.2.1.1Inleiding
26.2.1.2Exclusieve disjuncties: het eerste lid noemt de negatieve voorwaarde voor het tweede (inhoudelijk)
26.2.1.3Exclusieve disjuncties: het tweede lid noemt de negatieve voorwaarde voor het eerste (beschouwd als uitspraak of inhoudelijk)

26.2.1.3.1Beschouwd als uitspraak
26.2.1.3.2Inhoudelijk

26.2.1.4Niet-exclusieve disjuncties: het tweede lid is een herformulering van het eerste

26.2.2Vorm

26.2.2.1Nevenschikking van constituenten
26.2.2.2Nevenschikking van zinnen

26.2.2.2.iZinnen met voor-pv

26.2.2.2.i.1Aantal leden
26.2.2.2.i.2Aard van de leden

26.2.2.2.iiZinnen met achter-pv

26.3Nevenschikking met het voegwoord maar ( doch )

26.3.1Betekenis en gebruik

26.3.1.1Het ene lid vormt een tegenstelling met het andere beschouwd als uitspraak
26.3.1.2Het 'tweede lid' staat in contrast met context en/of situatie

26.3.2Vorm

26.4Nevenschikking met het voegwoord want

26.4.1Betekenis en gebruik

26.4.1.1Inleiding
26.4.1.2Het eerste lid wordt verantwoord als uitspraak
26.4.1.3Het eerste lid wordt verantwoord wat de zinsinhoud betreft

26.4.2Vorm

26.4.2.1Nevenschikking van constituenten
26.4.2.2Nevenschikking van zinnen

26.5Nevenschikking met het voegwoord dus

26.5.1Betekenis en gebruik

26.5.1.1Inleiding
26.5.1.2Het tweede lid is als uitspraak een gevolg van het eerste
26.5.1.3Het tweede lid is inhoudelijk een gevolg van het eerste
26.5.1.4Het 'tweede lid' is gevolgaanduidend ten opzichte van context en/of situatie

26.5.2Vorm

26.5.2.1Nevenschikking van constituenten
26.5.2.2Nevenschikking van zinnen

26.6Nevenschikking zonder verbindingswoord
26.7Balansschikking

26.7.1Inleiding
26.7.2Betekenis
26.7.3Vorm

27De samentrekking

27.1Algemene inleiding
27.2Samentrekking op woordniveau

27.2.1Algemene regels
27.2.2Samentrekking bij combinaties van afleidingen
27.2.3Samentrekking bij combinaties van samenstellingen

27.3Samentrekking op woord- en constituentenniveau
27.4Samentrekking op constituentenniveau

27.4.1Algemene regels
27.4.2Samentrekking bij naamwoordelijke constituenten

27.4.2.1Weglating van de kern, eventueel met elementen in de determinator, voor- of nabepalingen
27.4.2.2Weglating van elementen in de determinator en/of voorbepalingen
27.4.2.3Weglating van nabepalingen
27.4.2.4Combinaties

27.4.3Samentrekking bij voorzetselconstituenten
27.4.4Samentrekking bij werkwoordelijke aanvullingen binnen werkwoordgroepen
27.4.5Samentrekking in andere gevallen

27.5Samentrekking op zinsniveau

27.5.1Algemene regels voor samentrekking op zinsniveau bij nevenschikkingen
27.5.2Samentrekking bij nevenschikkingen van hoofdzinnen

27.5.2.1Achterwaartse samentrekking
27.5.2.2Voorwaartse samentrekking

27.5.2.2.iInleiding
27.5.2.2.iiMogelijkheden

27.5.2.2.ii.1Weglating van het eerste zinsdeel
27.5.2.2.ii.2Weglating van het onderwerp bij inversie in het eerste lid
27.5.2.2.ii.3Weglating van de persoonsvorm
27.5.2.2.ii.4Weglating van het hele gezegde
27.5.2.2.ii.5Weglating van de persoonsvorm en een zinsdeel
27.5.2.2.ii.6Weglating van de persoonsvorm en een stuk van een zinsdeel
27.5.2.2.ii.7Weglating van drie of meer delen

27.5.2.3Voorwaartse en achterwaartse samentrekking

27.5.3Samentrekking bij nevenschikkingen van bijzinnen

27.5.3.1Inleiding
27.5.3.2Achterwaartse samentrekking
27.5.3.3Voorwaartse samentrekking

27.5.3.3.iInleiding
27.5.3.3.iiMogelijkheden

27.5.3.3.ii.1Weglating van het inleidende woord
27.5.3.3.ii.2Weglating van (onderwerp en) gezegde
27.5.3.3.ii.3Weglating van het inleidende element en een niet-werkwoordelijk zinsdeel
27.5.3.3.ii.4Weglating van het inleidende element en het gezegde
27.5.3.3.ii.5Weglating van het inleidende element en een stuk van een zinsdeel
27.5.3.3.ii.6Weglating van drie of meer delen

27.5.3.4Voorwaartse en achterwaartse samentrekking

27.5.4Samentrekking bij samengestelde zinnen

28Modaliteit

28.1Algemene inleiding
28.2Soorten modaliteit

28.2.1Inleiding
28.2.2Gevoelsmodaliteiten
28.2.3Verstandsmodaliteiten

28.2.3.1Niet-werkelijkheidsmodaliteiten
28.2.3.2(On)zekerheidsmodaliteiten

28.3Manieren om modaliteit tot uitdrukking te brengen

28.3.1Inleiding
28.3.2Hulpwerkwoorden van modaliteit
28.3.3Modale functies van werkwoordstijden

28.3.3.1Inleiding
28.3.3.2Het imperfectum en het plusquamperfectum en hun pendanten in een conditionele zin

28.3.3.2.iHet gebruik van het imperfectum en het plusquamperfectum
28.3.3.2.iiHet gebruik van het futurum praeteriti ( zou(den) + infinitief) en het futurum exactum praeteriti ( zou(den) + hebben/zijn + voltooid deelwoord)

28.3.3.3Het imperfectum en het plusquamperfectum na als (zin met inversie) en na alsof of of
28.3.3.4Het imperfectum en het plusquamperfectum bij werkwoorden die 'denken' of 'zeggen' betekenen
28.3.3.5Het plusquamperfectum bij de werkwoorden kunnen , moeten , (be)horen , (niet) hoeven , mogen en willen met een werkwoordelijke aanvulling
28.3.3.6Het imperfectum en het plusquamperfectum ter uitdrukking van een wens
28.3.3.7Het imperfectum en het plusquamperfectum ter uitdrukking van voorzichtigheidsmodaliteit

28.3.4Modale functies van de conjunctief en van de imperatief

28.3.4.1De conjunctief
28.3.4.2De imperatief

28.3.5Modale werkwoordelijke en naamwoordelijke gezegdes

28.3.5.1Werkwoordelijke gezegdes
28.3.5.2Naamwoordelijke gezegdes

28.3.6Bepalingen van modaliteit
28.3.7De ethische datief

29Negatie
ontkenning

29.1Een overzicht van negatie-elementen

29.1.1Constituenten als negatie-element
29.1.2Voor- en achtervoegsels als negatie-element

29.1.2.1Werkwoorden met negatieve voorvoegsels
29.1.2.2Substantieven met negatieve voorvoegsels
29.1.2.3Adjectieven met negatieve voor- en achtervoegsels

29.1.3Overige negatie-elementen

29.2Het bereik van negatie
29.3De semantiek van negatie

29.3.1Soorten interpretaties van negatie
29.3.2Negatie en zinstype
29.3.3 Niet versus geen , niemand versus niet iemand

29.4Meervoudige ontkenningen
29.5Polaire uitdrukkingen en verplichte ontkenning

30Aspectualiteit

30.1Algemene inleiding
30.2Een verdeling in aspectuele klassen

30.2.1Puntgebeurens en eindpuntgebeurens

30.2.1.1Puntgebeurens
30.2.1.2Eindpuntgebeurens
30.2.1.3Het verschil tussen puntgebeurens en eindpuntgebeurens

30.2.2Activiteiten
30.2.3Toestanden

30.3De manier waarop aspectualiteit wordt uitgedrukt

30.3.1Inleiding
30.3.2De rol van de werkwoordelijke constituent bij het uitdrukken van aspectualiteit

30.3.2.1Het werkwoord
30.3.2.2De voorwerpen
30.3.2.3Resultatieve complementen
30.3.2.4De bepaling van frequentie
30.3.2.5Vaste verbindingen

30.3.3De rol van het onderwerp bij het uitdrukken van aspectualiteit
30.3.4Aspectualiteit met betrekking tot tijdsbepalingen

Voorbeeldzoeker x

(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)

zoek dit voorbeeld in:

ANS

Woordenboeken

INT (500 AD - heden)
Etymologiebank
Woordenlijst.org

Corpora en lexica

Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
GrETEL (CGN, Lassy)
SoNar Clarin login
Delpher
Celex Clarin login

Overige bronnen

Taalportaal
DBNL
Taaladvies.net
Wikipedia
Google

Helaas. Dit topic met id ans07040201lingtopic lijkt niet te bestaan.