6.4.3.1.1 Vorming van de trappen van vergelijking
Verder lezen
1
Een belangrijk kenmerk van adjectieven is het vermogen tot comparatie, dat
wil zeggen de mogelijkheid tot het vormen van
trappen van vergelijking. Op
basis van de onverbogen vorm van het adjectief, die men aanduidt als de
stellende trap of
de positief, vormt men in het algemeen door middel van de toevoeging van
-er de
vergrotende trap (comparatief) en door middel van de
toevoeging van -st
de overtreffende trap (superlatief). Met voorbeelden
geïllustreerd:
| aardig | - | aardiger | - | aardigst |
| lelijk | - | lelijker | - | lelijkst |
| drukkend | - | drukkender | - | drukkendst |
| wonderbaarlijk | - | wonderbaarlijker | - | wonderbaarlijkst |
| goedkoop | - | goedkoper | - | goedkoopst |
| suf | - | suffer | - | sufst |
| doof | - | dover | - | doofst |
Soms treedt er een medeklinkerwisseling stemloos/stemhebbend (bijv.
doof - dover) op, net
als bij de
verbuiging
[6.4.1.1/ii]. Adjectieven die op -r eindigen, krijgen
in de vergrotende trap
-der (met
tussengevoegde d), bijv.:
| dor | - | dorder |
| duur | - | duurder |
| zuur | - | zuurder |
| sober | - | soberder |
Adjectieven die op een -e (sjwa) eindigen, krijgen in de
vergrotende trap alleen een
-r doordat
reductie tot één sjwa optreedt, bijv.:
stupide -
stupider
Aparte gevallen zijn de archaïsche vormen blijde en
moede:
| blijde | - | blijder | - | meest blij |
| moede | - | moeder | - | meest moe |
In hedendaags Nederlands wordt blij en moe
gebruikt, waarnaast regelmatige trappen van vergelijking gevormd worden:
| blij | - | blijer | - | blijst /meest blij |
| moe | - | moeër/meer moe | - | moest /meest moe |
Opmerking
Verdieping
Opmerking
In de geschreven taal gebruikt men in plaats van meer moe
en meest moe liever de trappen van vergelijking van
vermoeid.
De overtreffende trap van adjectieven die op een sisklank eindigen (geschreven -s of -sch), wordt gevormd door
toevoeging van -t bij reductie van de -s-
(zie
6.4.3.1.2, sectie 4), bijv.:
| grijs | - | grijst |
| wijs | - | wijst |
| vers | - | verst |
| komisch | - | komischt |
Onregelmatig gevormd zijn de volgende trappen van vergelijking:
| goed | - | beter | - | best |
| kwaad ('erg') | - | erger | - | ergst |
maar regelmatig is:
kwaad ('boos') - kwader - kwaadst
Opmerking
Verdieping
Opmerking
Ook van de onbepaalde telwoorden veel en
weinig worden onregelmatige trappen
van vergelijking gevormd [7.1.1.2].
Opmerking
Verdieping
Opmerking
Bijzondere gevallen vormen samengestelde adjectieven met
als tweede lid een deelwoord of een pseudo-deelwoord
(zie 12.4.3.6, sectie 2). Voor zover trappen van vergelijking hierbij in de
praktijk gebruikelijk zijn, kan de vorming ervan van geval tot geval verschillen.
Regels hiervoor zijn niet te geven.
Alleen het eerste lid krijgt vormveranderingen in gevallen als:
dichtbevolkt -
dichter bevolkt -
dichtstbevolkt (gewoonlijk in één
woord);
drukbevaren - drukker bevaren - drukst
bevaren/drukstbevaren;
drukbezocht -
drukker bezocht -
drukstbezocht (gewoonlijk in één
woord);
hooggelegen -
hoger gelegen - hoogstgelegen
(gewoonlijk in één woord);
hooggeplaatst - hoger geplaatst - hoogst
geplaatst/hoogstgeplaatst.
De aldus gevormde vergrotende trappen worden altijd in twee woorden
geschreven, de overtreffende trappen soms in één woord, soms in twee
woorden.
In andere gevallen worden van de samenstelling als geheel trappen van
vergelijking gevormd (soms met een nevenvorm die volgens het
eerstgenoemde procédé gevormd is); de overtreffende trap wordt veelal
omschreven. Voorbeelden:
diepgaand -
diepgaander (of: dieper gaand
(in twee woorden)) - meest diepgaand (of:
diepst gaand (in twee woorden), of:
diepgaandst);
diepgravend - diepgravender (of: dieper gravend (in twee woorden)) -
meest diepgravend (of: diepst gravend (in twee woorden));
hoogdravend -
hoogdravender -
hoogdravendst;
ruimdenkend -
ruimdenkender -
ruimdenkendst;
veeleisend - veeleisender - meest veeleisend (of:
veeleisendst);
veelomvattend - veelomvattender of: meer omvattend) - meest omvattend
(of: veelomvattendst);
veelzeggend -
veelzeggender -
veelzeggendst;
vergezocht - vergezochter (of: verdergezocht) - meest
vergezocht;
vérstrekkend - verstrekkender (of: verder strekkend) - verstrekkendst
(of: verst strekkend (in twee woorden));
welsprekend - welsprekender - meest welsprekend.
De vergrotende en de overtreffende trappen van de adjectieven bezitten voorts dezelfde
gecombineerd syntactische en morfologische mogelijkheden als de grondwoorden: ze kunnen
namelijk eveneens verbonden worden met substantieven of equivalenten daarvan en krijgen
dan soms een buigings-e
(zie
6.4.1.3, sectie 5) en ze kunnen, met uitzondering van de vormen van de
overtreffende trap, ook een buigings-s krijgen, bijv.
respectievelijk een grotere man,
vollere kisten, iets
mooiers.
2
Geïsoleerde overtreffende trappen zijn verder nog:
bovenste,
onderste,
middelste,
uiterste,
opperste,
voorste,
achterste,
laatste,
benedenste,
binnenste,
buitenste,
naaste,
minste, bijv. in:
in uiterste
nood, de
binnenste wand,
de naaste
toekomst, (de weg van)
het minste kwaad.
Het betreft reeksaanduidingen en dergelijke(zie 6.2.1,
categorie 5).
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
| versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
| 2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
| 2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 |