6.4.1.1.2 Medeklinkerverandering
Verder lezen
1
Bij het vormen van de verbogen varianten van de adjectieven moet vooral aandacht besteed
worden aan de oppositie stemloos/stemhebbend bij de medeklinkerparen p -
b, t - d,
f - v en s -
z. Deze oppositie is ook van belang is bij de woordvorming (bijv.
grijs -
grijzig) en bij de vorming
van de vergrotende trap (bijv. grijs -
grijzer. Het gaat om de
zogenaamde finale verscherping(zie 1.1.3, sectie 2). Voor problemen die louter op spelling betrekking
hebben, zoals de enkelvoudige of dubbele spelling van medeklinkers (bijv.
dof -
doffe) en van de klinkers
a, e,
o (bijv.
dwaas -
dwaze(r)) verwijzen we naar
de Woordenlijst Nederlandse taal.
2
Als we van de verbogen vormen van de adjectieven uitgaan, kunnen we
volstaan met deze ene regel: houden we bij weglating van de uitgang aan het
eind van het woord b, d, v en
z over, dan worden deze uitgesproken als
p, t, f en s. De
f en s worden als f en s
geschreven, maar in het geval van gesproken p en
t blijft men b respectievelijk d
schrijven. Enkele voorbeelden zijn:
lieve (meisjes) | - | (een) lief (meisje) (gesproken én geschreven als f) |
dwaze (verhalen) | - | (een) dwaas (verhaal) (gesproken én geschreven als s) |
xenofobe (ideeën) | - | (een) xenofoob (idee) (gesproken als p maar geschreven als b) |
dod e (musjes) | - | (een) dood (musje) (gesproken als t maar geschreven als d) |
Gaan we van de (onverbogen) woordenboekvorm uit, dan geldt het volgende:
-
p, b, t en d blijven behouden in de verbogen vorm; vergelijk met elkaar:diep - diepe, subcentreuroop - subcentreurope; anaëroob - anaërobe, hydrofoob - hydrofobe; gericht - gerichte, kordaat - kordate, heet - hete, groot - grote, fout - foute, kort - korte; gekleed - geklede, kwaad - kwade, breed - brede, rood - rode, oud - oude, hard - harde.Naast boud zijn echter zowel boude als boute mogelijk. Een uitzondering vormt bijdehand - bijdehante.
-
voor s en f geldt:
-
alle afleidingen op -s van geografische namen behouden die -s in de verbogen vorm (ook in de uitspraak), bijv.:Libanees - Libanese, Ambonees - Ambonese, Milanees - Milanese, Parijs - Parijse, Warschaus - Warschause, Moskous - Moskouse, Engels - Engelse, Naams - Naamse, Fries - Friese;
-
van oorsprong vreemde adjectieven op -troof en -morf behouden de -f in de verbogen vorm (ook in de uitspraak), bijv.:heterotrof e, autotrof e, eutrof e, mesotrof e; amorf e, heteromorf e;
-
voor de andere gevallen geldt:
-
s en f worden respectievelijk z en v geschreven en gesproken na een lange klinker, oe, ie of ij, bijv.:
-
woorden op -s:dwaas - dwaze; boos - boze, naadloos - naadloze, eindeloos - eindeloze, broos - broze; vies - vieze; dubieus - dubieuze, officieus - officieuze, modieus - modieuze, poreus - poreuze; grijs - grijze, wijs - wijze, trapsgewijs - trapsgewijze.Na uu wordt in de verbogen vorm weliswaar s geschreven maar z gesproken, bijv.:diffuus - diffuse, confuus - confuse.Uitzonderingen op de regel zijn:farizees - farizeese, hees - hese, onderzees - onderzeese, overzees - overzeese; kies - kiese; heus - heuse; weergaas - weergase.
-
woorden op -f:gaaf - gave, braaf - brave, concaaf - concave; scheef - scheve; doof - dove; stroef - stroeve; lief - lieve, naïef - naïeve, intensief - intensieve, offensief - offensieve, progressief - progressieve, attributief - attributieve; stijf - stijve;Een uitzondering vormt:apocrief - apocriefe.
-
-
s en f blijven in andere gevallen stemloos, bijv.:
-
woorden op -s:kras - krasse, ras - rasse; los - losse; fris - frisse, gewis - gewisse; kuis - kuise, struis - struise; kabeljauws - kabeljauwse; middeleeuws - middeleeuwse; speels - speelse, luidkeels - luidkeelse, hels - helse, duffels - duffelse, duivels - duivelse; loens - loense, lakens - lakense, gans - ganse, Zwingliaans - Zwingliaanse; inheems - inheemse, schelms - schelmse; dwars - dwarse, beurs - beurse, stuurs - stuurse, nors - norse, vers - verse; snaaks - snaakse; grootsteeds - grootsteedse; loops - loopse; goedlachs - goedlachse; trots - trotse;
-
woorden op -f:laf - laffe, maf - maffe; dof - doffe; klef - kleffe; muf - muffe, duf - duffe, suf - suffe.
Uitzonderingen zijn:vuns - vunze, half - halve, grof - grove.Bij dit laatste adjectief kan tevens klinkerverandering optreden (een lange o in de verbogen vorm). In informele taal is echter ook mogelijk grof - groffe. -
-
-
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 |