Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
6.3.1.5 Bijwoordelijk gebruik van adjectieven
Verder lezen
1
Een adjectief heet bijwoordelijk of adverbiaal gebruikt in de functie van bijwoordelijke bepaling (onder meer van hoedanigheid), bijv.:
1Werk maar wat harder door.
2Ze ziet heel slecht.
3Hij keek verliefd naar het meisje.
4Dat boek is volgens mij té duur uitgegeven.
De traditionele grammatica spreekt hier van bijwoorden [8.2].
2
In tegenstelling tot sommige andere talen heeft het Nederlands, op enkele kleinere groepen na, geen typische vorm die systematisch samenhangt met het gebruik als bijwoordelijke bepaling. Ook vormen op -(e)lijk zijn niet per se bijwoorden, met uitzondering van de naast elkaar voorkomende woorden:
abusievelijk (bijwoord) - abusief (adjectief);
bepaaldelijk (bijwoord) - bepaald (adjectief);
respectievelijk (bijwoord) - respectief adjectief, bijv. de respectieve voorbeelden);
successievelijk (bijwoord) - successief (adjectief);
vagelijk (bijwoord, bijv. iets vagelijk vermoeden) - vaag (adjectief);
valselijk (bijwoord, bijv. iemand valselijk beschuldigen) - vals (adjectief);
voornamelijk (bijwoord) - voornaam (adjectief);
vrijelijk (bijwoord, bijv. zich vrijelijk overal naartoe kunnen begeven) - vrij (adjectief);
wijselijk (bijwoord, bijv. wijselijk z'n mond houden) - wijs (adjectief);
en verder nog een aantal formeel-archaïsche, op basis van een adjectief gevormde bijwoorden zoals bijzonderlijk, eendrachtiglijk, geduriglijk, gracieuslijk, lafhartiglijk, overvloediglijk, waarachtiglijk. Vormingen op -(e)lijk op basis van substantieven en werkwoorden zijn echter meestal adjectieven, bijv.:
5Dat artikel vind ik niet deugdelijk.
6Het is een verwerpelijke houding.
7Aids behoort vooralsnog tot de ongeneeslijke ziekten.
8Die fout is haast onvergeeflijk.
Opmerking
Verdieping
Opmerking
Respectievelijk ziet men vaak als adjectief gebruikt, bijv.:
iAlvorens de volgende bladzijden in te voegen in de respectievelijke hoofdstukken, willen we een en ander nog eens nader bekijken.
Dit gebruik is niet voor iedereen aanvaardbaar, maar er is geen bezwaar tegen. Hetzelfde geldt voor successievelijk tegenover successief:
iiHij werd ervan beschuldigd zijn successievelijke werkgevers om de tuin geleid te hebben.
Opmerking
Verdieping
Opmerking
Op basis van een substantief gevormde woorden als eendrachtelijk en hoofdzakelijk zijn wel bijwoorden.
3
Ook de voor het Nederlands zo typische ' verkleinwoordvormen' op -jes (respectievelijk -pjes, -(e)tjes; vergelijk voor deze varianten de vorming van verkleinwoorden bij substantieven), -kens of -jes zijn niet tot het bijwoordelijke gebruik beperkt als ze van een (ander) adjectief afgeleid zijn. Deze vormen, die aan een adjectief een affectieve of ironische betekenis geven, worden namelijk ook als naamwoordelijk deel van het gezegde en als bepaling van gesteldheid gebruikt. Vergelijk bijv.:
9't Is hier frisjes.
10De patiënt is nog wat flauwtjes /zwakjes.
11Ik vind het maar povertjes.
12Maak het nu eens wat netjes.
met het adverbiale gebruik in:
13Fijntjes merkte hij op dat de voorzitter op die manier eerst genoemd zou worden.
14Ze zitten er warmpjes in/bij.
15Ze was povertjes gekleed.
16Je moet je netjes gedragen.
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997
    Interessante links