Woordvorming door conversie

Bij conversie verandert een woord van woordsoort zonder zichtbare of hoorbare markering. Conversie is productief: het is een manier van woordvorming die in het hedendaags Nederlands veel voorkomt. Voorbeelden zijn:

bijvoeglijk naamwoord > zelfstandig naamwoord
• een zwart gat > het zwart van je ogen
• een dwaas plan > de dwaas

werkwoord > zelfstandig naamwoord
• vallen > de val
• aanpakken > de aanpak

zelfstandig naamwoord > werkwoord
• de zon > zij ligt te zonnen ('zij ligt in de zon')
• de tafel > tafelen ('langdurig aan tafel zitten en eten')

bijvoeglijk naamwoord > werkwoord
• wit papier > ik wit het plafond ('ik verf het plafond wit')
• zuiver water > ik zuiver het water ('ik maak het water zuiver')

De conversie van zelfstandig naamwoord naar werkwoord wordt in het Nederlands veel gebruikt. Het gaat hierbij vooral om woorden die een activiteit uitdrukken:

• de douche > ik douche ('ik neem een douche')
• de schommel > ik schommel ('ik ga heen en weer op de schommel')
• de sleutel > ik sleutel ('ik knutsel ergens aan, bijv. een brommer of radio')
• het voetbal > ik voetbal ('ik speel voetbal')
• de skeeler > ik skeeler ('ik rij op skeelers')
• het internet > ik internet ('ik maak gebruik van internet')
• Netflix > ik netflix ('ik kijk naar Netflix')

Een ander voorbeeld van conversie is dat van tegenwoordig deelwoord naar adjectief of van voltooid deelwoord naar adjectief:

• uitsteken > uitstekend > een uitstekend idee (tegenwoordig deelwoord)
• sluiten > gesloten > een gesloten karakter (voltooid deelwoord)

Het is bij dit type soms lastig te zeggen of er sprake is van een deelwoord of een adjectief. Enkele onderscheidende kenmerken zijn:

Klemtoon
• tegenwoordig deelwoord: úitstekend
• adjectief: uitstékend

Woordvolgorde
• voltooid deelwoord: hij merkte dat de deur gesloten was / was gesloten
• adjectief: hij vond dat zijn broer gesloten was / *was gesloten

Door conversie gemaakte adjectieven kunnen zelf óók weer als basiswoord worden gebruikt bij afleidingen:

• on-aangekondigd
• gesloten-heid