Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google

Woordvorming door samenstelling xZie ANS 12.1.3 Samenstelling voor meer verdieping

Samenstelling is veruit de belangrijkste manier waarop Nederlandse woorden worden gemaakt. Bij dit proces vormen twee of meer woorden samen een nieuw woordxVoor een compleet overzicht van de soorten samenstelling, zie ANS 12.3.3 (werkwoorden), 12.4.3 (substantieven) en 12.5.3 (adjectieven):

  • werkwoorden: beeldhouwen, tekstverwerken
  • substantieven: appelboom, boekenkast, grootvader, waterleiding
  • adjectieven: autovrij, lichtgrijs
  • telwoorden: driehonderd, achttien

Vrijwel alle nieuwe woorden in het Nederlands zijn samenstellingen.

De meeste samenstellingen hebben het rechterdeel als hoofd. Dit betekent dat het rechterdeel het woordgeslacht bepaalt:

  • de leiding + het water > het leidingwater
  • het water + de leiding > de waterleiding

Samenstellingen die uit twee substantieven bestaan kunnen een verbindingsklank krijgen:

  • -s-: dorp-s-kern, station-s-winkel
  • -en-: boek-en-kast, fiets-en-maker
  • -e-: boll-e-boos, man-e-schijn

De tussenklank -en- wordt vaak uitgesproken als sjwa (ə).

De tussenklanken waren oorspronkelijk meervoudsuitgangen, genitiefuitgangen, en woordeinden. Door taalverandering zijn echter veel woorden hun slotklanken verloren (panne > pan) en is de genitief grotendeels verdwenen. De huidige toestand is daarom vaak ondoorzichtig. De keuze van de juiste verbindingsklank is (mede daarom) ook een bekend probleem in de spellingxZie ANS 1.8.5 De spelling van tussenklanken in samenstellingen voor meer verdieping.

Het linkerdeel van een samenstelling kan ook een woordgroep zijn:

  • [anderhalve-meter]samenleving
  • [huis-tuin-en-keuken]voorbeeld
  • [doe-het-zelf]winkel

Ook kunnen samenstellingen recursief zijn: een samenstelling kan zelf ook weer deel worden van een samenstelling, enzovoort. Dit kan in theorie leiden tot zeer lange woorden:

  • kinder + carnaval > kindercarnaval
  • kindercarnaval + optocht > kindercarnavalsoptocht
  • kindercarnavalsoptocht + voorbereiding > kindercarnavalsoptochtvoorbereiding
  • kindercarnavalsoptochtvoorbereiding + werkzaamheden > kindercarnavalsoptochtvoorbereidingswerkzaamheden
  • kindercarnavalsoptochtvoorbereidingswerkzaamheden + vergadering > kindercarnavalsoptochtvoorbereidingswerkzaamhedenvergadering

Een speciaal type samenstelling is de splintersamenstelling. Hierbij wordt een verkorte vorm van een woord gebruikt, meestal als linkerdeel:

  • reli-pop, eco-winkel, tele-werken, euro-top