De vorming van telwoorden

Bepaalde hoofdtelwoorden

De verzameling bepaalde hoofdtelwoorden van het Nederlands bestaat uit een beperkt aantal basisvormen:xDit is een samenvatting van ANS 7.1.1.1 Bepaalde hoofdtelwoorden, 7.2.1 Vorming van rangtelwoorden en 7.3 Breukgetallen

• nul, een, twee, drie, vier, vijf, zes, zeven, acht, negen, tien, elf, twaalf
• honderd, duizend, miljoen, miljard, biljoen, biljard

Miljard is duizend miljoen, biljoen is duizend miljard en biljard is duizend biljoen: De Aarde heeft ongeveer zeven miljard inwoners.

De overige bepaalde hoofdtelwoorden zijn van deze basiswoorden afgeleid:

• vijf-tig (50)
• zes-tien (16)
• acht-en-tachtig (88)
• twee-honderd (200)

Van sommige basisvormen worden soms een aangepaste vorm (allomorf) gebruikt:

• twin-tig (i.p.v. twee-tig)
• der-tien, der-de (i.p.v. drie-tien, drie-de)
• veer-tien, veer-tig (i.p.v. vier-tien en vier-tig)
• tach-tig (i.p.v. ach(t)-tig)

Alle veelvouden van tien worden gevormd met het achtervoegsel -tig, dat eigenlijk ‘maal tien’ betekent (dus vijftig = vijf maal tien).

Bepaalde rangtelwoorden

De bepaalde rangtelwoorden worden gevormd door toevoeging van het achtervoegsel -de of -ste aan een bepaald hoofdtelwoord.

• Acht en de rangtelwoorden boven de twintig worden gevormd met het suffix -ste:
  • achtste, vijfentachtig, duizendste
• Uitzondering hierop zijn samengestelde telwoorden (boven de honderd) waarvan het laatste deel een telwoord is dat -de krijgt (namelijk twee t/m negentien, met uitzondering van acht):
  • honderdentiende, zevenhonderdelfde

Breukgetallen

Breukgetallen worden gevormd door de verbinding van een hoofdtelwoord (de teller) en een rangtelwoord (de noemer), bijvoorbeeld:

• één zevende (1/7)
• twee derde (2/3)
• tien vijfentwintigste (10/25)
• zeventien honderdste (17/100)

1 ½ wordt anderhalf genoemd.

Voor breukgetallen met als noemer 2 of 4 bestaan er verschillende vormen:

• één tweede (1/2) of een half
• één vierde (1/4) of een kwart

Over het algemeen worden teller en noemer los geschreven. Sommige vaste combinaties worden echter als één woord geschreven, zoals:

• een tweederde meerderheid
• zesachtste maat

Het breukgetal 3/4 kan zowel los (drie kwart) als aaneengeschreven (driekwart) worden wanneer het zelfstandig (dus niet gevolgd door een zelfstandig naamwoord) wordt gebruikt:

• Drie kwart / driekwart van de leerlingen heeft nog geen profielkeuze gemaakt.

Als driekwart echter aan een zelfstandig naamwoord voorafgaat, moet het altijd aaneengeschreven worden:

• Die expositie is al driekwart jaar geleden stopgezet.